skanowanie0023

2

A kupiec? Staje się postacią prowadzącą złożone i rozległe operacje na obszarze hanzeatyckim, a jeszcze bardziej w strefie Morza Śródziemnego, gdzie dominują wpływy kupców włoskich. Ich metody działania stają się bardziej precyzyjne, a wpływy rozciągają się jak macki od Chin, dokąd udaje się Marco Polo,' po Brugię i Londyn, gdzie osiadają sami lub instalują swych przedstawicieli.²⁵

Początkowo, podobnie jak chłop, kupiec poddany jest w swojej działalności czasowi meteorologicznemu, cykliczności pór roku, nieprzewidzianym kaprysom pogody i kataklizmom naturalnym. Przez długi czas nie pozostawało w tej kwestii nic innego, jak tylko poddać się ładowi Bożemu i porządkowi przyrody, a jedynym środkiem działania była modlitwa i' zabobonne praktyki. Lecz w miarę jak organizuje się sieć handlu, czas staje się czymś, co trzeba mierzyć. Czas podróży morzem lub lądem, kwestia cen, które w czasie jednej operacji handlowej rosną lub spadają — tym bardziej, jeśli droga się komplikuje — powiększając lub zmniejszając zyski, czas pracy wykonywanej przez rzemieślników i robotników dla kupca, prawie zawsze będącego również pracodawcą — wszystko to wymaga od niego coraz więcej uwagi i staje się przedmiotem coraz dokładniejszej regulacji. Powrót do bicia złotej monety, różnorodność znaków monetarnych, komplikowanie się operacji wymiany, wynikające zarówno z tego „bimetalizmu”, jak i z różnorodności monet oraz rodzących się fluktuacji, powstających nie tylko na skutek zmienności handlowego kursu pieniądza, lecz także pierwszych „spekulacji” pieniężnych, to znaczy pierwszych kroków zmie-. rzających do inflacji i rzadziej do deflacji — wszystko to wpływa na rozszerzenie się i skomplikowanie sfery pieniądza i pociąga za sobą potrzebę dokładniej mie- ¹

rzonego czasu.² Sfera wymiany, w okresie gdy „arystokracja” mincerzy wczesnego średniowiecza ustępuje miejsca „arystokracji” właścicieli kantorów wymiany, zapowiada już czas Giełdy, kiedy to minuty i sekundy decydować będą o powstawaniu lub upadku fortun.

Zarówno statuty korporacji, jak i dokumenty czysto handlowe — rachunkowość, relacje z podróży, podręczniki handlowe ^{3 4} oraz weksle upowszechniające się na targach Szampanii, które w XII-XIII wieku stają się clearing—house międzynarodowego handlu⁵ — wszystko wskazuje, że dokładna miara czasu jest coraz bardziej potrzebna dla pomyślnego biegu interesów.

Dla kupca, pod wpływem środowiska technologicznego, na wciąż odnawiający się i niemożliwy do przewidzenia czas środowiska naturalnego nakłada się teraz czas nowy, wymierny, to znaczy ukierunkowany i dający się przewidzieć.

Oto jeden z tekstów ⁶, którego analiza rzuca światło na nasze zagadnienie. Królewski zarządca prowincji Artois zezwala w 1355 roku mieszkańcom Aire--sur—la—Lys na budowę wieży, której dzwony wydzwaniać będą godziny transakcji handlowych oraz pracy robotników fabrykujących sukno. Wykorzysta-

1

O średniowiecznym kupcu ogólne zarysy: Y. Renouard, Les hommes d’affaires italiens du Moyen Age, 1949; A. Sapori, Le marchand italien au Moyen Age, 1952; J. Le Goff, Marchands et banąu-iers du Moyen Age, 1956.

2

   O problemach monetarnych w średniowieczu: M. Bloch, Esąu-isse d’une histoire monśtaire de l’Europę, 1954; C. M. Cipolla, Money, Prices and Civilization in the Mediterranean World, V™ to XVII⁰¹ c., 1956; T. Zerbi, Moneta effettiua e moneta di conto nelle fonti contabili di storia economica, 1955; R. S. Lopez, Settecento annifa: II ritorno all’oro nelV Occidente duecentesco, 1955.

3

   Źob. J. Meuvret, Manuels et traitós d 1’usage des nśgociants aux premiźres śpoąues de Vdge modeme, w: „Etudes d'Histoire Modeme et Contemporaine” 1953, t. V.

4

   Zob. R. de Roover, L’śvolution de la lettre de change, 1953.

5

   Por. R. H. Bautier, Les foires de Champagne. Recherches sur une śuolution historiąue, w: Recueils de la Societe Jean Bodin: La Foire, 1953, s. 97-147.

6

   Opublikowany przez: J. Rouyer, Aperęu historiąue sur deux cloches du beffroi d’Aire. La bancloąue et le uigneron, „P.J.I.”, s. 253—254; G. Espinas i H. Pirenne, Recueil de documents relatifs a i Histoire de 1’industrie drapiere en Flandre, 1.1, i906, s. 5-6.

Ś43