WA30881 I902 SZSTEMATZCYNZ KURS 1 I djvu

198

czy i milczy. Niemiłosierna, codziennie przyrzeka mu deszcze i urodzaj, obłoki przesuwają się od rana, chmury tłumnie gromadzą się... i rozchodzą. Włościanin musi to przenieść w zupełnym milczeniu. Miażdżąc człowieka i w umysł jego wpajając ideę o konieczności bezwzględnego posłuszeństwa, jak czegoś, czego niepodobna zrozumieć ani pojąć, ani przeciw czemu nie można protestować, ta sama przyroda zaznajamia włościanina bardzo szczegółowo z przyjemnościami rozkazywania (bydłu, oraz w zakresie domowego podziału pracy)”. Przyroda za rolnictwa poddaje człowieka systematycznej tresurze: uczy go cierpliwości, posłuszeństwa, bierności, niedo-pytywania o powody. Z takiej to szkoły życiowej wychodzą, a raczej wychodzili czarni niewolnicy, których wywożono do Ameryki. Rozumie się, i lekkomyślna natura murzyna sprzyjała niepomiernie za-przężeniu go do jarzma niewoli. „W radości i nieszczęściu, jako zwycięzcy i zwyciężeni, śpiewają i tańczą, zapominając o niewoli". Ale jeszcze bardziej usposobił czarnego syna Afryki do niewolnictwa ów dobór, któremu podlega rolnik, gdy strząsa z siebie właściwą koczownikom niezdolność do systematycznej, nieraz bezmyślnej pracy, wynagradzającej go płodami nie natychmiast, jeno po dłuższym przeciągu czasu. Człowiek w- okresie pierwotnym nie posiadał zdolności łożenia systematycznego wysiłku, ani nie odznaczał się sfornością, wymaganą przez stały, osiadły tryb życia. Koń dziki, a roboczy, byk wolny, a wół chodzący w pługu, daleki nasz przodek, nie znający