0011601 djvu

za identyczne ze „saltationes" et „cachinni*' ‘) wymienionemi w zakazach średniowiecznych. Analogiczne przykłady utrzymywały się jeszcze przez pewien czas w Irlandji, Szkocji, zresztą pozostały tylko w formie przeżytkowego grania w karty, jak w Niemczech, lub zupełnie zamarły, jak w Polsce.

§ 57. Śpiewanie pieśni żałobnych.

Długi czas nocnego czuwania przy zwłokach zwłaszcza w Polsce, gdzie niema zwyczaju zabawy jak na Małorusi, wypełniają przeważnie modlitwy i śpiewy pobożne, które też śpiewa się także w wielu innych momentach obchodu pogrzebowego, szczególnie w czasie pochodu na cmentarz. Zwyczaj śpiewów choć w formie swej dzisiejszej zupełnie nowożytny i dlatego dokładniejsza analiza jego, jako należąca do historji literatury, wychodziłaby poza zakres tego studjum, to jednak w swych zasadniczych podstawach ma pewne elementy pierwotne, a mianowicie chronienie ciała przed złym duchem.

Lud polski śpiewa przy zwłokach powszechnie i bardzo wiele, przeważnie z drukowanych śpiewników i książek do modlenia ; ma jednak również szereg starych, własnych pieśni, przekazanych dawną tradycją. Na Mazowszu pruskiem *) od chwili śmierci ciągle śpiewa się przy nieboszczyku. Na Mazowszu^{1 2}) śpiewają wogóle w czasie stypy; a także w pochodzie ze zmarłym do kościoła wyśpiewują różne nabożne pieśni. W innych stronach^ł) śpiewają nad nieboszczykiem ubranym pieśni nabożne, podobnie nad grobem. Koło Radzymina śpiewają zawsze pieśni: „Najświantsa panna Maryja, ślicnaś, piankna ^! jak lelija". W Płockiem³) najczęściej śpiewają: „Witaj królowo nieba i matko litości". Na Kujawach⁴) śpiewają nad ciałem godzinki lub pieśni nabożne. Prowadząc ciało do grobu, śpiewają: „Witaj królowo nieba", lub „Kto się w opiekę", lub inną pieśń pogrzebową. W Poznańskiem ’) idąc na cmentarz, zatrzymują się przy figurze i klęcząc odśpiewują pieśni, najczęściej „Najśw. Panna Maryja, Tyś śliczniejsza niż lelija". W innych okolicach Poznańskiego *) przy eksportacji zwłok śpiewają pieśni za umarłych, na cmentarzu zaś przed spuszczeniem ciała do mogiły intonują „Witaj Królowo nieba". Przy ciele śpiewają : „Jużeś zginiony, jużeś potępiony!“, albo „Zmarły człowiecze, z tobą się żegnamy¹¹. W Łęczyckiem *) chorzy przewidujący bliski swój zgon, nucą lub każą domownikom śpiewać gorżkie żale i pieśni pokutne, jak „Straszliwego majestatu panie", „Żegnam cię mój świecie wesoły" i t. d. W Sieradzkiem-^{5 6 7}), żebracy t. zw. dziady, spełniają rolę śpiewania przy zmarłym. Stąd przysłowie: „Na każdem weselu swat, na każdym pogrzebie dziad". W Kali-skiem⁸) kondukt idzie do kościoła przy śpiewie nabożnych, ciało zaś grzebią przy odgłosie „Salve regina⁵'. W Kieleckiem⁹) śpiewają przy zwłokach pieśń: „Jezu w ogrojcu mglejący", a także: „Zesłał ci Pan Jezus, dwóch aniołów z nieba¹¹. W czasie pogrzebu śpiewają w Kieleckiem ¹⁰) wogóle bardzo wiele pieśni. W Radomskiem¹¹) śpiewają pieśń: „Już mnie głowa boli, śmierć za piecem stoi". W Olkuskiem ^{12 13}) śpiewają, gdy wychodzą z ciałem i po pogrzebie na konsolacji. Podobnie w Stradomiu pod Częstochową “). Lud w okolicy Żarek, Siewierza i Pilicy¹⁴), w czasie pochodu żałobnego, śpiewa różne pieśni żałobne, jak: „Dusza w cyścu upalona", o św. Rozalji, o św. Barbarze, o św. Onufrym i t. p. W Kamienicy polskiej i w Koziegłowach orszak pogrzebowy postępuje poprzedzany kapelą, która po prześpiewaniu każdej strofki na tę samą nutę przygrywa. Przy spuszczaniu trumny do dołu, bywają śpiewane pieśni: „Witaj królowo nieba", oraz „Już idę do grobu smutnego". Po stypie śpiewa się także pieśni o duszach zmarłych i t. d. W Sandomierskiem¹¹) śpiewają: „Wszystkie go-

215

1

') Zibrt C. Seznam pover, s. 12.

’) Wisła. T. VI, s. 784.

^s) Kolberg, Mazowsze. T. I, s. 216.

2

) j. w. T. III, s. 94—6.

3

‘) j. w. T. IV, s. 396.

4

*) Kolberg, Lud. S. III, s. 249.

’) j. w. S. X, s. 217.

f

5

‘) Kolberg, Lud. S. XI, s. 163—5.

6

») j. w. S. XXII, s. 40.

7

) Wisła., T. VIII, _s. 787-90.

8

<) Kolberg, Lud. S. XXIII, s. 122.

9

*) j. w. S. XVIII, s. 62; S. XIX, s. 145-8.

10

) Zbiór wiad. antr. kraj. T. IV, s. 88—91.

11

’) Kolberg, Lud. S. XX, s. 134.

12

) Zbiór wiad. antr. kraj. T. X,. s. 243 —5.

13

») j. w. T. XVII, s. 50-51.

14

) Federowski, Lud okolic Żarek, Siewierza i Pilicy. T. I, s. 144—5.

“) Kolberg, Lud. S. II, 8. 158—9.