04 (93)

mi od lego. jak bardzo zbieżne s? przekazywane oficjalnie treści z lymi. które pochodzą z innych źródeł - ustnego przekazu rodziny i przyjaciół, mass mediów, instytucji społeczeństwa obywatelskiego i innych aktorów życia spo-

lak podkreśla Wulf Kansteiner, kształt pamięci społecznej jest wynikiem interakcji między tradycjami intelektualnymi i kulturowymi kształtującymi nasze reprezentacje przeszłości, memory makers selektywnie adoptującymi i manipulującymi tymi tradycjami oraz konsumentami pamięci, którzy wykorzystują, przekształcaj? albo ignoruj? treści pamięci społecznej zgodnie z własnymi potrzebami¹¹. Treści pamięci społecznej s? zawsze zapośredniczonc i przekształcane - to mieszanka obrazów, scen, sloganów, haseł, opowieści, bohaterów, dziwnych postaci, pomników, miejsc pamięci, budynków, clcmcn tów dyskursywnych, wizualnych i przestrzennych. pochodz?cych z różnych źródeł, przyjmowanych przez różnych odbiorców^{1 2}*. Nie oznacza to jednak ani tego, że pamięć społeczna wspólnoty to prosta suma pamięci wszystkich jej członków, ani tego, że w grupie nieustannie rywalizuje ze sob? kilkadziesiąt różnych, skonfliktowanych, pozbawionych wspólnego mianownika pamięci, Pamięć społeczna (collectlve memory) różni się od zagregowanej, społecznic kształtowanej pamięci jednostek (collected memory) swym prawdziwie społecznym charakterem - to zbiorowo podzielane reprezentacje przeszłości”, Integracja jednostkowych pamięci w pewien wspólny - mimo dostrzegalnych różnic - wzór”. „Pamięć narodowa, na przykład, test konstytuowana przez różne, często sprzeczne pamięci, które - mimo rywalizacji - stanowi? wspólny mianownik przezwyciężający na poziomie symbolicznym rzeczywiste, społeczne i polityczne różnice, kreując dzięki temu wyobrażoną wspólno-ię"”. Dzięki włączeniu indywidualnych doświadczeń i jednostkowych pamięci W pewien ogólniejszy społeczno-kulturowy schemat stają się one zrozumiałe, znaczące i ważne zarówno dla ich dysponentów, jak i całej grupy'*.

Mimo wspomnianych wyżej ograniczeń skuteczności szkolnej edukacji historycznej jest ona jednym z kluczowych czynników kształtujących pamięó społeczną narodu - z racji swej powszechności, ciągłości i systematyczności oddziaływań. Kontrolowany przez państwo system oświatowy dopuszcza do oficjalnego obiegu przekazy zgodne z interesem państwa. W podstawach programowych, programach i podręcznikach szkolnych umieszczane są treści najważniejsze dla danej grupy, kształtujące jej tożsamość narodową, budujące wspólny mianownik dla narodowej wspólnoty pamięci. Ta „mnemo-niczna socjalizacja"¹⁹, w której szkoła pełni znaczącą rolę, odsłania również normatywny wymiar pamięci - obowiązkowa nauka dziejów własnego narodu przypomina o powinności pamiętania o przeszłości. Oczywiście zakres kontroli państwa jest różny w zależności od stopnia demokratyzacji ustroju, sily/slabości władzy centralnej itp., jednak nawet najbardziej liberalne i demokratyczne państwo nie zrezygnuje całkowicie z panowania nad przeszłością i jej interpretacją. Zbyt ważna jest legitymizacyjna I sakralizująca moc

W tym miejscu nasuwać się może pytanie o relacje między pamięcią społeczną a historią. Odpowiedź na nie przyjmuje różne formy, które tworzą swe-y > rodzaju kontinuum. Na jednym krańcu mieszczą się stanowiska głoszące, /«■ historia nic różni się w żaden zasadniczy, szczególny sposób od pamięci społecznej, jest jedynie taką jej formą, której nadano status oficjalnej, społecznie honorowanej”. Stanowisko to, nazbyt może skrajne, akcentuje jednak niezwykle istotną cechę historii jako dyscypliny uprawianej przez historyków -lej społeczne uwarunkowanie i zanurzenie w społecznej rzeczywistości. Każdy historyk jest przecież również uczestnikiem życia społecznego, które w nieba-

i kierunek zainteresowań. Na drugim biegunie lokują się autorzy ostro prze-, (wsławiający historię pamięci zbiorowej, podkreślający naukowość, anali-

uwarunkowań”. Większość autorów zajmuje jednak bardziej umiarkowane

A ( on li no. CoUectire Memory and Cultural Hislory: ProbUms ofMethod. "The

1

^miępRL^Pam zed '^unędwj

2

Methodological Criliąueof Col-