12034 IMG130 (2)

na zarówno jako bohaterska, jak i komiczna. Zapytajmy dalej: jaka jest różnica pomiędzy „czystą baśnią o zwierzętach" a „baśnią moralną"? Dlaczego „czyste baśnie" nie są „moralne" i odwrotnie?

Przytoczone klasyfikacje dotyczą podziału bajek na grupy. Ponadto istnieje jeszcze klasyfikacja według fabuł.

O ile podział bajek na grupy nastręcza trudności, o tyle klasyfikacja oparta na fabułach wprowadza kompletny chaos. Pominiemy już fakt, że tak złożonego, nieokreślonego pojęcia, jakim jest fabuła, bądź w ogóle nie omówiono, bądź każdy autor określa je na swój sposób. Wybiegając naprzód stwierdzimy, że klasyfikacja bajek magicznych według fabuł jest w istocie rzeczy w ogóle niemożliwa. Wymaga ona również — podobnie jak podział na grupy — przestawienia na nowe tory. Bajki mają pewną szczególną właściwość: części składowe jednej bajki można bez żadnych zmian przenieść do innej. W dalszych rozważaniach ową regułę przemieszczenia określimy bardziej szczegółowo, na razie poprzestańmy na przypomnieniu, że np. babę-jagę można spotkać w różnych bajkach, w rozmaitych fabułach. Wspomniana cecha stanowi specyficzną właściwość bajki ludowej. Tymczasem, nie licząc się z ową właściwością, zazwyczaj określa się fabułę w sposób następujący: do jakiejś jednej części bajki — często wybranej przypadkowo, po prostu rzucającej się w oczy — dodaje się przyimek „o”

i otrzymuje gotowe określenie. A więc, bajka, w której występuje walka ze smokiem, staje się bajką „o walce ze smokiem”, bajka, w której występuje „Kościej” — bajką „o Kościeju” itd. Nie stosuje się przy tym jednolitej zasady w wyborze elementów określających. Jeśli sięgniemy teraz do reguły przemieszczenia, to nieuchronnie z logiczną konsekwencją otrzymamy zagmatwany obraz albo, ściślej mówiąc, krzyżującą się klasyfikację: a taka klasyfikacja zawsze wypacza istotę badanego materiału. Dodajmy do tego niekonsekwencję w stosowaniu podstawowej zasady klasyfikacji, tj. pogwałcenie jeszcze jednej spośród najbardziej elementarnych reguł logiki. Taka sytuacja istnieje bowiem do dnia dzisiejszego.

Zilustrujmy to na dwóch przykładach. W roku 1924 ukazała się książka o bajce pióra ode-skiego profesora R. M. Wolkowa¹. Już na początku swego dzieła autor orzeka, że w bajce fantastycznej występują następujące fabuły:

1.    O niewinnie prześladowanych.

2.    O bohaterze-głupcu.

3.    O trzech braciach.

4.    O walczących ze smokami.

5.    O zdobywaniu narzeczonych.

6.    O mądrej dziewicy.

7.    O zaklętych i zaczarowanych.

39

1

P. M. Bojikob Cmskci. PamcKamst no ctomeiocAo* oiceHUio HapodnoU ckosku. T. I. Cku3Kci eeAUKOpyccicaa, yKpatiHCKcui. óeAopyccKan. rochsast yKpannu, (Oflecca), 1924.