16273 img007 (107)

316

Umberto Eco

niami lub emblematami, takie jak Chrystus Thonraldsena jako symbol współczucia, sierp i miot jako symbol komunizmu, waga jako symbol sprawiedliwości czy w sferze lingwistycznej onomatopeja"⁸⁸.

Znaki, o których tu mowa, reprodukują na noziomie oznar.ziuka_rzgndni,e z raguła--mi projekcji, nip.kt.óre własności znaczenia, i na tym właśnie polega procedura ralin dWicdlis¹1. Znaczenie to zbliża się do rozumienia przeważającego w logice formalnej, w algebrze i wielu innych naukach i wyjaśnia, dlaczego we wszystkich tych przypadkach była mowa o symbolach. W istocie, mieliśmy cały czas na uwadze ratio dijjfialis,

czRiiia. 1 tak, jeśli zmienię na mapie linię oznaczającą granicę między Francją i Niemcami, mogę przewidzieć, dzięki zwykłej manipulacji oznacznikiem, co zdarzyłoby się, gdyby w święcie możliwym (znaczenia) definicja geopolityczna tych dwóch krajów została inaczej sformułowana.

Jasne staje się więc, dlaczego mówi się o „metodzie symbolicznej” w elektronice w odniesieniu do sinusoidalnych prądów zmiennych. Metoda zaproponowana przez Seinmetza i Kennel.Iy’ego (i nie przypadkiem wprowadzona przez Heimholtza, a cytowana przez Cassirera) opiera się namoźliwości wprowadzenia podwój niejednoznacznej współzależności między zbiorem funkcji sinusoidalnych tej samej częstotliwości (wy-rażalnych przez ustalone symbole, bynajmniej nie analogiczne) i zbiorem punktów płaszczyzny Aranauda i Gaussa, gdzie stanowi kwestię wektorów krążących. Rotacja wektora implikuje zmianę funkcji sinusoidalnej. Lecz właśnie przykłady tego rodzaju sugerują, że nie wszystkie związki oparte na ratio difficilis mogą być nazwane symbolami w ścisłym znaczeniu terminu, który próbujemy tu zdefiniować: tutaj związek jest dokładnie skodyfikowany na podstawie regui projekcyjnych i treść, do której odsyła oznaczuik, nie jest nigdy mglista i nieokreślona, nie istnieje też możliwość interpretacji konfliktowych i alternatywnych. Linia melodyczna przedstawiona na pięciolinii reprodukuje pewne własności dźwięku, do którego odsyła: w istocie, im wyższy jest dźwięk, do którego odsyła nuta, tym wyżej jest ona zapisana na pięciolinii. Nie ma jednak wolności interpretacji. Istnieje pewna reguła proporcjonalna, która ustanawia współzależność między rozmieszczeniem punktów na pięciolinii (wysokość przestrzenna) a wzrostem częstotliwości (wysokość foniczna).

Oto dlaczego to, co de Saussure i Iljemslev nazywają symbolami, stanowi wciąż jeszcze kategorię bardzo szeroką, w której mieścić się mogą różne podklasy o odmiennych charakterystykach. ¹

2.4 Tryb symboliczny jako sens pośredni i „przenośny”

Można by się pokusić o zdefiniowanie następującego klucza semantycznego do identyfikacji trybu symbolicznego: z-symbolem. mamy iio.n7.ynfaaiia-2aJiLażdjiiiumBin, kiedy dana sekwencja znaków sugeruje, że poza bezpośrednim znaczeniem nrzynisanmim na podstawie systemu -funkcji znakowych istnieje jakieś znaczenie p o ś r e d n i e „Mam zamiar odbyć podróż do Polski": gdyby zdanie to wypowiedział Jan Paweł II. min loby ono bez wątpienia interpreto walne znaczenie d enot a c y j n e, które można, by sparafrazować jako „Pragnę wyjechać z Watykanu i udać się na jakiś czas do Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej”; każdy jednak musiałby przyznać, że zdanie to ma drogie czy też pośrednie znaczenie, które można rozmaicie zinterpretować. Innymi słowy, podróże papieża nie są kwestią przypadku. Zamierzona przez niego podróż potrwa kilka dni. lecz jej rezultaty daleko wykroczą poza umożliwione przez nią modyfikacje fizyczne.

Zauważmy, że sens pośredni i związek raiio difji.cili.s nie są zbieżne. W przylda dzie podróży papieskiej czy też oświadczenia, które ją zapowiada, mamy do czynienia, ze znaczeniem pośrednim wywołanym sformułowaniem werbalnym rządzonym z wiąz kiem rafio difjicilis. Natomiast plan paryskiego metra oparty jest na związku radio dif ficilis, lecz może funkcjonować bez przypisanych mu znaczeń pośrednich: przedstawia on stan (lub projekt możliwego stanu) linii podziemnych w danej metropolii. Tak jak każdy znak, może wytworzyć następnie interpretacje oparte na inferen-cjach: gdybym zmodyfikował mapę w dany sposób, mógłbym przewidzieć, co zdarzyłoby się w podziemiach Paryża i w jaki sposób zmieniłby się przepływ pasażerski w godzinach szczytu... Odmienny charakter ma natomiast przypadek węża gryzącego swój ogon: każdy odbiorca powinien być w stanie rozpoznać, że obraz przedstawia węża w niecodziennej pozycji i z racji tej nietypowości powinien wywnioskować, że b y ć m o ż e obraz ukrywa jakieś dodatkowe znaczenie. Zatem mówiąc o sensie pośrednim, należy wyróżnić normalną możliwość dodatkowej interpretacji zrodzonej z u t a ż r-n i a n a d z n a e z e n i ajakie wywołuję w odbiorcy znak, którego emisja w winiecie dziwaczna czy mąlo uzasadniona ty danych, okolinznościadi.

Todorov¹⁸ bardzo dobrze pojmuje to rozróżnienie, mimo to decyduje się podciągnąć pod rubrykę symbolu wszystkie przypadki znaczenia pośredniego. Według Todorova, w każdej wypowiedzi istnieje pośrednia produkcja znaczenia. Przejawia się ona w natu rze twierdzenia, w aktach językowych, w których na pozór coś się sugeruje, w rzeczywistości jednak daje się do zrozumienia, że chodzi o rozkaz; w elementach parałingwi stycznych, które uzupełniają o dodatkową konotację to, co zostało wyrażone językowo;

1

6. Hjemsłev, Omkring sprogteoriens grundlasr/gdsi!, Munksgaant 1943. ³⁷ U. Eco, Traltato di semiolica gennrala, op. cit.

T. To(torov, Symbolisme el interprślatum, Paris 1978.