20251 skanuj0055 (24)

! 1*1 Naśladownictwo

Zob. społeczeństwo.

Literatura:

Goćkowski J., 2000, Ludzie „systemu” i ludzie „problemu”. Wieczna wojna n> teatrze tycia naukowego, Secesja, Kroków.

Kurczewska J., 1979, Naród w socjologii i ideologii polskiej, PWN, Warszawa.

Kurczewska J., 1999, Naróil [w:] Encyklopedia socjologii. Oficyna Naukowa, Warszawa. Turowski J., 199*1 .Socjologia. Wielkie struktury społeczne, TN KUL, Lublin.

Znaniecki F., 1921, Upadek cywilizacji zachodniej, Komitet Obrony Narodowej, Poznań. Znaniecki F., 1990, Współczesne narody, PWN, Warszawa.

Naśladownictwo (imitacja), upodobnianie zachowań jednostki do zachowań innych osób. Proces ten następuje w sytuacji bezpośrednich styczności jednostek lub oddziaływania mass mediów (naśladownictwo dotyczy wówczas wzorów zachowań). Jak wykazały badania nad konformizmem, zachowania innych traktowane są jako informacja na temat właściwych sposobów postępowania, zwłaszcza gdy zadanie jest trudne (zob. [E. Aronson 1987]). Naśladownictwo umożliwia szybkie reagowanie w sytuacjach zagrożenia i niepewności. Stanowi zatem jeden z mechanizmów obronnych podmiotu.

Naśladownictwo jest procesem, w którym elementy indywidualnej kreatywności zostały zredukowane do minimum. Z tego względu w niektórych przypadkach bagatelizuje się znaczenie tego czynnika, zwłaszcza, że procesy naśladownictwa występują także w zachowaniach zwierząt (zachowania stadne). Należy jednak zauważyć, że naśladownictwo stanowi podstawę procesu socjalizacji, a zwłaszcza kształcenia. Naśladowanie pewnych czynności i sposobów reagowania stanowi konieczny warunek zdobycia określonych umiejętności.

Naśladownictwo jest czynnikiem odgrywającym istotną rolę w tzw. psychologii tłumów. Na jego podstawie usiłuje się wyjaśnić różnego typu zachowania zbiorowe. Szczególną wagę do naśladownictwa (/7m-tntion) przywiązywał Gabriel Tardc [1890], traktując jc jako podstawowy proces społeczny. W jego następstwie dokonuje się automatyczne, nieświadome uczeń ic, zapewniające ciągłość życia społecznego. (A.S.)

Zob. konfonnizm, moda, socjalizacja.

Literatura:

Aronson E., 1987, Człowiek istota społeczna, PWN, Warszawa.

Tardc G., 1890, Les lois de 1'imitatioi, Paris.

Natężenie konfliktu, zob. konflikt społeczny.

Natura człowieka, zob. koncepcje człowieka w socjologii.

Natura ludzka, zob. koncepcje człowieka w socjologii.

Nnturalizm-nntynaturalizm, najbardziej znany spór tcorctyczno-mctodologicz-ny na temat sposobów uprawiania nauk społecznych (humanistyki). Naturalizm to stanowisko głoszące, że nauki społeczne winny być uprawiane w taki sam rposób jak „nauki o naturze” (Natiinvissenschaft); tzn. przyrodoznawstwo. Zakłada się iu jedność metodologiczną wszelkich nauk. Dyscypliny, które nie są w stanie stosować zasad i kryteriów wyjaśniania takich samych jak w naukach przyrodniczych, syt\ owane są poza obszarem nauki. W tym kontekście pojawiła się teza o „opóźnieniu” nauk społecznych. Odmianą naturalizmu jest fizy-kalizm - fizyka uznawana jest za najbardziej rozwiniętą naukę i stanów wzorzec, do którego powinny zmierzać wszystkie inne nauki w wyjaśnianiu rzeczywistości.

Orientacja naturalistyczna zbieżna jest, w kwestii sposobu uprawiania nauki, z pozytywizmem. Nic może być z nim jednak utożsamiana, gdyż pozytywizm - jako pewien kierunek filozoficzny - podejmuje także inne problemy, wykraczające poza zagadnienia dotyczące cksplahacji. Naturalizm jest cechą pozytywizmu, lecz nic odwrotnie. Powstanie socjologii jako samodzielnej dyscypliny wiąże się z pozytywiz-

Ncocwolucjotiizm 11 5

mcm. August Comtc, uznawany często za twórcę socjologii (co nic jest właściwe, gdyż dc facto A. Comtc byl filozofem, twórcą nazwy „socjologia”), jest czołowym przedstawicielem pozytywizmu. Silny związek socjologii z pozytywizmem wyraźnie zaciążył na jej dalszym rozwoju. Socjologia jako samodzielna dyscyplina długo łączona była z pozytywizmem i naturalizmem. Wynikało to głównie z dominującego w tym czasie scjcnlyzmu, tj. wiary w potęgę naukowego wyjaśniania rzeczywistości.

W drugiej orientacji, antynaturalistycz-ncj lub anlypozytywistycznej, wychodzi się z założenia, że przedmiot badawczy nauk społecznych (w tym socjologii) jest całkowicie odmienny niż przedmiot zainteresowania nauk przyrodniczych. W związku z tym nauki te powinny dążyć do wypracowania swoistych sposobów i metod badawczych. Przedmiotem nauk społecznych (humanistyki) jest człowiek - w tym także zbiorowości społeczne - i jego wytwory. Stwarza to, z jednej strony, większe trudności badawcze, gdyż nauki społeczne okazują się formą samowiedzy, gdzie trudno oddzielić „przedmiot" od „podmiotu" poznania, z drugiej natomiast strony, stwarza dodatkowe możliwości, gdyż badacz ma do czynienia z podmiotem obdarzonym świadomością, z którym możliwe jest porozumiewanie się. Realne staje się dotarcie do poglądów, opinii, stanów psychicznych, emocjonalnych itd. badanego. Taki stan rzeczy pozwala na stosowanie odmiennych metod badawczych niż w przyrodoznawstwie.

Dąży się nie tyle do „wyjaśniania" - tak jak.w naturalizmie - ile do „rozumienia" (Yerstehen) zjawisk społecznych i ludzkich działań. „Rozumienie” oznacza uwzględnianie m.in. motywów, celów, dążeń oraz subiektywnych stanów świadomości podmiotu w procesie cksplanacji. Tego typu podejście jest wykluczone w sferze nauk przyrodniczych. Spór między naturalizmem i anty-naturalizmcm w odniesieniu do problemów cksplanacyjnych ujmuje się często jako opozycję: wyjaśnianie yersits rozumienie.

Wypracowanie alternatywnego w stosunku do naturalizmu i pozytywizmu sposobu uprawiania nauk społecznych określane bywa także jako „przełom antynatura-łistyczny" lub „przełom antypozytywistycz-ny" w humanistyce. Zapoczątkowany on został pracami Wilhelma Dilthcya, Wilhelma Windełbanda i Heinricha Rickcrta, (A.S.)

Zob. cmergentyzm, idiografizm, koncepcje człowieka w socjologii, nomotcty?.m. paradygmat, pozytywizm, redukcjonizm, socjologia, socjologia rozumiejąca, współczynnik humanistyczny.

Literatura:

Metodologiczne podstawy socjologii (wybór tekstów). 1975, tłum., oprać, i red. P. Sztompka, UJ. Kraków.

Mokrzycki G., 1990, Socjologio w filozoficznym kontekście, IPiS PAN, Warszawa.

Ossowski S., 1967, O osobliwościach nauk społecznych [w;] tegoż. Dzieła, I. <t: O nauce, PWN, Warszawa.

Popper K.R., 198‘1, Nędza historycyznm, Wyd. Krąg, Warszawa.

Nauka dojrzała, zob. paradygmat.

Nauka normalna, zob. paradygmat.

Nauka stosowana, zob. socjotcchnika.

Naznaczanie społeczne, zob. dewiacja.

Negacja roli, zob. rola społeczna.

Negocjacje, zob. instytucjonalizacja konfliktu, intcrakcjonizm symboliczny, korpo-ratywizm.

Ncocwołucjonizm, sposób rozumowania nawiązujący do dawniejszych prób ustalania szczebli rozwojowych społeczeństw, w których to próbach zakładano, żć w dziejach każdego społeczeństwa można wyznaczyć stadia jego rozwoju tak, aby każde następne stadium dało się ujmować- jako dalszy ciąg i wyższy szczebel ewolucji w porównaniu z poprzednim. W rozumowaniu takim zakłada się, że pomiędzy różnymi dziedzinami kultury istnieje współzależność; osiągnięcie określonego szczebla w jednej dziedzinie nie jest możliwe bez