24422 P1130669 resize

68

wych, szczególnie na terenie Wyżyny Sandomierskiej. Bardzo szybko następuje rozprzestrzenienie się tej kultury, obejmujące znaczne obszary po obydwu stronach Karpat. W jej obrębie zachodzą ttuszin przemiany spowodowane zarówno postępującym procesem gospodarczym, prowadzącym do większej stabilizacji osadnictwa, zwiększaniem się populacji, tworzeniem się większych jednostek społeczno-gospodarczych, jak również nowymi wpływami kulturowymi, docierającymi, przynajmniej po części, za pośrednictwem dalszych osadników przybywających z południa. Prowadzi to w końcu do wykrystalizowania się nowej, w pełni już rozwiniętej kultury mierzanowickiej, a właściwie szerszego kręgu bliskich sobie grup po obydwu stronach Karpat. W ten sposób kultura mterzanowicka przybliża się niejako terytorialnie do centrum kulturowego w dorzeczu środkowego Dunaju — stąd też pochodzą rosnące z czasem koneksje z kulturą batvańską za pośrednictwem najbliżej spokrewnionej z kulturą mierzanowicką grupy kośtańskiej w Kotlinie Koszyckiej.

O pewnej ciągłości osadniczej w dorzeczu górnej Wisły w początkach epoki brązu świadczą m. in. takie fakty, jak częste występowanie na osadach kultury mierzanowickiej starszych obiektów kultury Chłopice-Veselć (np. Iwanowice, Złota). To samo dotyczy większych cmentarzysk mierzanowickich (np. Mierzanowioe, Że miki), piTi* natrafia się również na pewną, niewielką liczbę grobów kultury Chłopice-Yesele.

Chronologia

Pozycję chronologiczną kultury mierzanowickiej możemy już dzisiaj określić ze stosunkowo dużą dokładnością. Jej starsza fisza z silnymi elementami kultury Chłopice-Vesele i starszych kultur schyikowoeneolnycznych jest niewątpliwie współczesna kulturze pro to unietyckiej, wc2esnonagyrćvskiej i Schneckenberg-Glina III (faza Bi. Jest to okres przypadający na starszą część fazy Al Reinedcego. Kultura mierzanowicka fazy młodszej odpowiada czasowo wczesnej fazie kultury hatvańskiej, kulturze unietyckiej okresu przed- i wczesnoklasycznego, klasycznej fazie kultury nagyrevskiej, w północno-wschodnich Włoszech wczesnej fazie kultury Po lada. Oczywiście ustalamy tu relacje chronologiczne tylko z niektórymi kulturami sąsiadującymi od południa i zachodu, ale za to o dobrze ugruntowanej pozycji chronologicznej. W chronologii Reineckego młodszy okres rozwoju kultury mierzanowickiej przypadłby na koniec fazy Al i początek fazy A2 wg jego podziału.

Pozyskane dla kultury mierzanowickiej ostatnio 7 dat 04, przy czym 6 z samych Iwanowic, a jedna z Dziekanowic, woj. kieleckie, zamyka w zasadzie jej rozwój między 1750 a 1600 r. p.n_e. Data końcowa może jednak ulec pewnemu odmłodzeniu.

Zanik kultury mierzanowickiej zbiega się z pojawieniem sie w Malopolsce kultury trzciniećkiej. Poświadczają to m. in. układy stratygraficzne w Iwanowicach i Żemikach Górnych, gdzie obiekty pierwszej kultury znajdują się zawsze poniżej drugiej z nich. We wschodniej Słowacji zamknięciem rozwoju grupy kośtańskiej jest zajęcie tego obszaru przez kulturę otomańską, w zachodniej Słowacji zaś grupa nilrzańska zanika wyraźnie pod toporem kultury unietyckiej (fazy klasycznej).

3. KULTURA STRZYŻOWSKA

Trzecią wyraźnie wyodrębniającą się wczesnobrązową kulturą strefy episznurowej w Polsce jest kultura strzyżewska. Została ona nie tak dawno wyodrębniona i opracowana monograficznie (J. Głosik 1968): dawniej określano ją najczęściej mianem ..strzyżewska grupa ceramiki sznurowej”. Znana jest z osad, cmentarzysk, pracowni krzemieniarskkh i znalezisk luźnych, ale w stopniu niejednolitym. Największe prace przeprowadzono dotąd jedynie na eponimicznej osadzie w Strzyżowie, woj. zamojskie (Z. Podkowińska 1960; J. Gurba 1965), i cmentarzysku w Raciborowicach, woj. zamojskie, a poza granicami kraju na osadach w Zdotbicy. w Gródku, w Zozowie. rej. Równe (I. K. Swiesznikow 1974) i na cmentarzysku w Torczynie, rej. Łuck (J. Fitzke 1975). W pełni opublikowano wyniki badań tylko z niektórych stanowisk (J. Głosik 1961), w tym ważnego w Strzyżowie.

Kultura strzyżewska zajmowała wschodnią część Wyżyny Lubelskiej mniej więcej od górnego Wieprza do Bugu oraz obszary południowo-zachodniego Wołynia aż po Haryń, który przekraczała nieco w kierunku wschodnim (ryc. 12,13). Na północy, jej rubież stanowiła w zasadzie północna granica lessów, na południu zaś Roztocze i wzgórza Grzędy Sokalslriej. J. Głosik (1968) wyróżni! 2 strefy, stanowiące odpowiednik grup: lubelskiej i wołyńskiej, dla których granicą miałby być Bug. W rzeczywistości jednak pewne różnice w inwentarzu kultury strzyżewskiej (w zasadzie dotyczące tylko cech stylistycznych ceramiki) układają się inaczej: jedną zwartą grupę stanowisk możemy wyróżnić w dorzeczu Bugu w okolicach Hrubieszowa — Włodzimierza Wołyńskiego, przy czym Bug nie jest tu granicą, a przeciwnie — osią łączącą stanowiska wschodniej części Wyżyny Lubelskiej i naj-