24920 kem104

206

Thjodrórir

który, wygnany ze swego królestwa przez Otachera, przebywał na dworze Etzela (Atlego). Jeszcze za życia został ubóstwiony i uznany za wcielenie Wodana (—> Odi-na), a po śmierci dowodził pędzącymi po niebie oddziałami zmarłych wojowników, co nazywano „dzikimi łowami” (niem. wil-de Jagd; zob. Lussc; życie pozagrobowe); w⁷ rzeczywistości była to personifikacja zimowych burz. Wedle Pieśni o Nibelungach Gunther (—> Gunnar) i Hagen (—> Hógni²) wybili wszystkich jego ludzi, on zaś zemścił się zwyciężając zabójców, biorąc ich do niewoli i oddając w ręce Kriemhilt (Gudrun).

Pierwowzorem Thjodreka (Dietricha) był wielce wśród Germanów popularny Teocloryk zwany Wielkim (454-526), król Ostrogotów i - po zwycięstwie nad Odo-akrem w 493 r. - twórca ostrogockiego państwa w Italii. Kilka wieków później nawet w Skandynawii uważano jednak, że „rozstrzyga o losach bitew” osobiście biorąc udział w walce, lak przynajmniej głosi pochodzący z mniej więcej 800 r. sławny napis runiczny (zob. runy) na kamieniu z Rok (Óstergótland w Szwecji), z którego nadto wynika, że Teodorykowi (pnord. run. fńoó-nkR), jak bogu, poświęcano ludzi.

Z historycznego punktu widzenia wy-gn a n i e T hj o dr e k a/ D i e t r i c h a/ Te od o r y k a przez Otachera (tj. Odoakra; żył w latach ok. 431-493) jest epicką dowolnością, obecność zaś na dworze Atlego/Etzela/Attyli w ogóle wykluczona (Attyla zmarł w 453 r.). Prawdopodobnie w losach nieszczęsnego a rycerskiego wygnańca znalazł się wariant epizodu z życia jego ojca, Teodemira (w wersji północnogermańskiej Thjod-mara), który był lennikiem Hunów.

G. Zink, Les legendes heroiąues de Dietrich et d ’Iśr-menrich, Lyon 1950.

THJODRÓRIR (Pjodr&rir), jeden z ^ karłów, wieszcz i poeta, który pieśnią wykonaną „przed drzwiami Dellinga” (zapewne —> Dellinga¹) przepowiedział siłę —» Asom, powodzenie —» alfom i jasny umysł —> Odi-nowi. Bóg zapamiętał tę wieszczą pieśń i włączył ją do znanego sobie repertuaru

osiemnastu pieśni-zaklęć (galdrar), z których siedemnaście zaprezentował —»Lodek fafnirowi.

THJODWITNIR (Pjó&uilnir- „Wielki Wilk”), inne imię —> Fenrira albo —> Skólla. Pojawia się tylko w staroeddaicznej Pieśni Grim nira i na dodatek w bardzo niejasnym fragmencie, z którego wynika, że nazywane „rybą Thjodwitnira” {Pjódnitnis fiskr) Słońce (zob. Sol) nurza się w rz^ce —» Thund, albo też, że ryba-Słońce pływa w „rzece Thjodwitnira”, tj. w trującej rzece Wan (Vdn- „Nadzieja”). Ostatecznie nie wiadomo więc, gdzie nurza się Słońce, ale tak czy inaczej Thjodwitnir jest imieniem „pożercy Słońca”. Zob. Ragnarók.

ThÓKK (Pqkk - „Wdzięczność”, „Zapłata”), żyjąca w jaskini olbrzymka (zob. Jótunowie), któ-rej postać przyjął —> Loki w czasie powszechnego lamentu po -» Baldrze. Jako jedyna na świecie odmówiła udziału w żałobnym płaczu i spowodowała przez to pozostanie Baldra w krainie zmarłych, -> Niflheimie.

THOR (Pórr - „Grom”, „Piorun”), jeden z —> Asów znany również jako —> Asathor, Eindridi lub Einridi (Eindriói, Einrići - „Samotny Jeździec”?), Rym (Rymr- „Ryczący”, „Grzmiący”), -> Hlorridi, —> Oku-thor, —> Wethorm, -» Weur (Weor, Weud), Wingnir (Yingnir) i —> Wingthor, najsilniejszy z bogów i ludzi, rudobrody (rand-skeggjaór) syn —> Ocli na i —»Jórd (—> Hlo-dyn, ljorgyn; stąd jego określenia: Jor-dar burr- „syn Jórcl”, Hlódynjar mągr - „syn HI ody n” i Fjąrgynjar burr - „syn Ljorgyn"). pan gromu, patron wojowników i wojny oraz wszystkich ciężko pracujących, w tym niewolników. Był małżonkiem —> Sif oraz ojcem —» Thrud, —> Magniego i Modiego. W —> Asgardzie należały do niego dwa pałace, —» Bilskim ir i —> Thrudheim, a jego niebiańskie posiadłości nazywano —> Thrud-wangar. Dysponował trzema skarbami: młotem —> Mjóllnirem, podwajającym krzepę „pasem siły” (megingjqró\ w odniesieniu do tego atrybutu boga w tekstach

Vikingeminner i Vest-Europa, Haakon Shclling', Oslo 1933. Ze zbiorów biblioteki Muzeum Archeologicznego w Poznaniu, kepi. 1.. Borowski/Agencja Archiwum

1 hor i 1 lyinir łowią ryby. Płaskorzeźba na kamiennym krzyżu /. Gosforth (Cumbria, Anglia)

używa się liczby mnogiej - megingjardar) i żelaznymi rękawicami koniecznymi do ujęcia Mjollnira. Bojowy wóz (reió) boga ciągnęły dwa kozły, —> Tanngnjostr i Tann-grisnir, a drzewem mu poświęconym była jarzębina (reynir,; zob. Gjolp).

Jako Gromowładca pierwotnie panował nad zjawiskami atmosferycznymi regulującymi płodność ziemi, o czym świadczy związek z Sif i jej złotymi włosami symbolizującymi łan(y) zboża. Jeszcze Adam z Bremy w Dziejach biskupów hamburskich powiadał, że Thor „kieruje powietrzem, rządzi gromami i błyskawicami, wiatrami i ulewami, pogodą i płodami" (praesidet in aere, ąui tonitrus et fulmina, vento$ mbre.sąue, serena et fruges gubernat); bóg miał nadto moc odwracania zarazy, może powodowanej nieurodzajem.

Zapewne dopiero militaryzacja społeczeństwa północnogermańskiego sprawiła, że naczelną domeną Thora stała się walka. Wówczas zasłynął jako wróg i zabójca olbrzymów (—» Jot u nów), przed którymi bronił bogów i ludzi. Pogromił synów —» Swa-ranga i pobratymców —> 1 Iymira oraz zabił —» Geirróda, -> I łrungnira, Leidiego (Leidi), —> Starkada¹,    Thjaziego (?), —> Thryma,

—» Thriwaldiego i Widgyrnnira (Viógymnir). Nie oszczędzał też olbrzymek: z jego ręki padła Buseyra (Buseyra- „Mieszkanka Mielizny”), Gjolp, -» Greip-, Hengjankjapta albo Hengikepta (Hengikjapta, Hengikepta - „Zwisłoszczęka”), —> Hyrrokkin, Keila (Keila), Kjallandi (Kjallandi), Leikn (Leikn), Swiwór (Smvqr) i nieznana z imienia siostra Thryma, ale nie mamy szczegółów większości tych konf liktów. W niestrudzenie podejmowanych wyprawach przeciw olbrzymom towarzyszył mu zwykle —> Loki albo / / ;

—» Thjalfi, a raz (?) nawet -» Tyr. Zabijał wrogów, ale zdolny był wobec nich do wielkodusznego wybaczenia (zob. Egil¹), a nawet przyjaźni (zob. Aurwandil; Wingniri Hlora) i wdzięczności (zob. Groa). Łatwo wpadał w gniew i nie odznaczał się nadmierną inteligencją, ale zmuszony okolicznościami przechytrzył mądrego karła —» Alwisa.

Do bohaterskich dokonań boga należało również odzyskanie skradzionego Mjóll-nira (zob. Thrym), zdobycie kotła Hymira potrzebnego panu mórz —> Agirowi oraz poskromienie kobiet —> berserków z Hlesey (Illesey- „Wyspa Hlera”; dziś duńska Laeso w cieśninie Kattegat), lecz najświetniejsze jego czyny wiążą się z dwoma pojedynkami ze straszliwym wężem —> Midgardsormern. Po raz pierwszy wielcy przeciwnicy stoczyli ze sobą nierozstrzygniętą walkę, gdy bóg wyprawił się na połów bawiąc z wizytą