1941125477

łej nędzy politycznego emigranta. Nie upada jednak na duchu, pracuje niestrudzenie. Ze swego wygnania organizuje mieszkających w Petersburgu estońskich literatów i wydaje nawet przy ich pomocy w Petersburgu estońskie pismo, które sam redaguje, kontynuując w nim walkę o wolność Estonii.

Dopiero w roku 1910, gdy ustaje prześladowanie politycznych emigrantów, wraca Pats do ojczyzny. Przedtem jednak zostaje przez rosyjskie władze pociągnięty do odpowiedzialności i skazany na rok więzienia. Podczas, gdy odbywając karę w więzieniu, spędza dni i miesiące na czytaniu, umiera jego małżonka, pozostawiając 2 małych synków. Pats nie ma naturalnie możności wzięcia udziału w pogrzebie żony i zaopiekowania się dwoma nieletnimi synkami.

Tymczasem władze rosyjskie zastanawiają się nad sposobem unieszkodliwienia Patsa i ówczesny gubernator estoński Korostowec proponuje osiedlić Go- po opuszczeniu więzienia na Sybe-rii.Wniosek ten został przez miarodajne władze zatwierdzony i jedynie dzięki ofiarnej pomocy przyjaciół Patsa udaje się decyzję tę uchylić.

Pats wraca więc do Tallinna i przystępuje odrazu do wydawania nowego pisma „Tallinna Teataja", o kierunku wyraźnie narodowym i wolnościowym.

Mijają lata. Wybuchła wojna światowa, a w jej następstwie wielka rewolucja rosyjska. Pats wyczuwał, że powstają możliwości zdobycia niepodległości, bacznie obserwuje przebieg wypadków i wreszcie przystępuje do czynu. W kilka miesięcy po wybuchu rewolucji rosyjskiej zbiera się pod przewodnictwem Patsa kongres narodowy i debatuje nad przyszłością Estonii. Wkrótce po tym zostaje zwołany ogólnorosyjski kongres estońskich uczestników wojny i powołuje do życia Komitet, mający za zadanie ściągnięcie do ojczyzny wchodzących w skład armii rosyjskiej estońskich żołnierzy, dla stworzenia w kraju zaczątków narodowej siły zbrojnej. Przewodniczącym komitetu jest znowu Pats, który jak zwykle duszą i ciałem oddany jest sprawie. Udało się wtedy już uzyskać od Rosji pewną autonomię dla Estonii. Zostaje utworzony samorząd oraz autonomiczny rząd estoński Przewodniczącym tego pierwszego estońskiego organu rządzącego zostaje wybrany Pats.

Lecz okres trwania tej władzy jest krótki. W Rosji dochodzi do głosu bol-szewizm. Przy pomocy rosyjskich żołnierzy i marynarzy kierownicy komunistów Anvelt i Kingissepp obalają w listopadzie 1917 estońską władzę. Pats zostaje przez bolszewików aresztowany i uwięziony. Przychodzą jednak jaśniejsze dni. Estoński Tymczasowy Rząd Autonomiczny ogłasza się przedstawicielem najwyższej władzy w kraju. Na tajnym posiedzeniu patriotów estońskich zostaje wybrany Komitet Ratunkowy z trzech osób, któremu zostaje powierzony los całego estońskiego narodu. Komitetowi temu, którego przewodniczącym jest ponownie Pats, przypada ciężkie zadanie ratowania Estonii w warunkach niesłychanie trudnych. W prywatnym mieszkaniu, ukrywając się przed bolszewikami, czyni Pats wszelkie przygotowania dla proklamowania niezależności Estonii. Stosowna chwila nadarza się dnia 24 lutego 1918 r. Przez błyskawiczny napad na nacierających bolszewików wydziera Komitet Ratunkowy bolszewikom w Tallinnie władzę i proklamuje równocześnie niezależność Estonii. Wybiła godzina odrodzenia Republiki Estońskiej.

Tegoż dnia 24 lutego 1918 r. zostaje też ustanowiony pierwszy rząd estoński, na którego czele staje znowu Pats. Rząd ten jednak sprawował władzę jedynie przez kilka dni, gdyż niemieckie grupy okupacyjne zajęły całą Estonię. Zawiesiły one całkowicie działalność władz estońskich, a zamieszkali w Estonii Niemcy — właściciele latyfundjów ziemskich rozpoczęli gorączkowe starania o przyłączenie Estonii do Niemiec.

Pats przystępuje do tworzenia tajnej organizacji narodowej, mającej na celu przeciwstawić się projektowi Niemców. Opracowuje wytyczne dla działaczy estońskich, nakazujące im stawianie wszędzie oporu i zabraniające jakiegokolwiek porozumienia. Gdy estońscy

4