27927 img802

włzli teorii, które by wyjaśniły owe relacje między językiem, sposobami ■yśłenia i czynnikami interakcyjnymi.

\S

Tekst i wypowiedź

Choć dysponujemy już wstępną charakterystyką tego, co badacze rozumieją przez ‘dyskurs’, wciąż pozostaje kilka spraw do rozwikłania. Przede wszystkim rozważane tu użycia języka nie ograniczają się do języka m:~-oonego, ale obejmują też jednostki komunikacji utrwalone na piśmie. Tik dzieje się choćby w przypadku gazet codziennych, podręczników, listów (rismych ręcznie lub wysyłanych przez komputer), a także najróżniejszego rodzaju tekstów, z którymi mamy do czynienia m.in. w komunikacji a£idemickiej. Choć wielu badaczy dyskursu skupia się szczególnie na języku mówionym, na wypowiedzi, wydaje się, że w obręb pojęcia dyskursu warto włączyć też teksty pisane. Istnieje wiele podobieństw między sposobami — r-^enia i pisania, jakie dane osoby stosują w celu wyrażania swoich przekonań. To samo zresztą dotyczy procesów odbioru dyskursu - słuchania wypowiedzi i czytania tekstów.

Takie rozszerzenie pojęcia nie pozostaje jednak bez konsekwencji. Tak więc -.sypowiedź, z jaką mamy do czynienia w codziennych konwersacjach, w debatach parlamentarnych albo w rozmowach kwalifikacyjnych, jest zwykle rodzajem interakcji, angażującej użytkowników języka jako nadawców i odbiorców. Sprawa jest mniej oczywista przy tekstach takich, jak listy, wmdomości, podręczniki, kodeksy prawne lub artykuły naukowe (jak choćby niniejszy tekst). Wydają się one raczej przedmiotami, czy też produktami zachowań werbalnych, a nie formami interakcji.

Z drugiej strony teksty, podobnie jak wypowiedzi, również mają swoich ,użytkowników”, a mianowicie autorów i czytelników. Możemy więc też mówić o „komunikacji pisemnej”, choć jej uczestnicy nie kontaktują się ze sobą rwarzą w twarz, a czytelnicy bardziej pasywnie uczestniczą w interakcji. Z wyjątkiem wymiany korespondencji oraz debaty w mediach, rzadko mają oni możliwość odpowiadania piszącym autorom. Nie znaczy to bynajmniej, że czytając i rozumiejąc teksty są mniej aktywni niż uczestnicy komunikacji ustnej. A zatem, mimo szeregu znaczących różnic, między językiem mówionym i pisanym istnieje dostatecznie dużo podobieństw, by usprawiedliwić objęcie obu tych trybów komunikacji jednym ogólnym pojęciem ‘dyskursu’

Prawdą jest też, że badacze dyskursu używają czasami swoich własnych, utworzonych doraźnie terminów. Choć mogą określać dyskurs jako zdarzenie komunikacyjne albo jako formę werbalnej interakcji, często koncentrują się na wymiarze językowym, czyli na tym, co faktycznie zostało powiedziane lub zapisane przez użytkowników języka w ramach danego zdarzenia lub sekwencji działań. Tak więc podobnie jak „tekst” jest zwykle używany jako określenie wytworu czynności pisania, „wypowiedź” jest często badana jako wytwór mówienia lub jako zachodząca interakcja, bez szerszego uwzględnie-

11