31804 Obraz (653)

3. Budowa zdania

—    Spałem.

—    Janek spał.

Forma czasownika SPAĆ otwiera miejsce jedynie dla ewentualnej formy podmiotu.

—    Marysia czytała książkę.

Forma czasownika CZYTAĆ otwiera miejsce dla obligatoryjnej formy dopełnienia i ewentualnej formy podmiotu.

—    Marysia czytała książkę w pociągu.

Nadawca dodał okolicznik jako informację o miejscu lektury.

—    Mieszkaliśmy nad morzem.

Forma czasownika MIESZKAĆ otwiera miejsce dla formy obligatoryjnego okolicznika.

—    Marysia, koleżanka Janka, czytała grubą książkę w pociągu do Krakowa.

Przy podmiocie — formie rzeczownika w mianowniku MARYSIA — nadawca dodał określenie — także formę rzeczownika KOLEŻANKA, która z kolei jest określana przez formę rzeczownika JANEK; przy dopełnieniu (formie rzeczownika książka) dodano określenie (formę przymiotnika GRUBY) przy okoliczniku (wyrażeniu przyimkowym z formą rzeczownika POCIĄG) nadawca dodał określenie kierunku jazdy — wyrażenie przyimkowe z formą rzeczownika KRAKÓW.

3.2.1. Orzeczenie

Orzeczenie — nazwa jednostki języka pełniącej centralną (konstytutywną) dla zdania funkcję orzekania (inaczej — predykacji) o danym elemencie rzeczywistości.

(T

Według kryteriów formalnych, orzeczenia dzieli się ze względu na liczbę składników, którymi są wyrażane, i ze względu na to, jaką częścią mowy zostały wyrażone.

Pierwsze kryterium prowadzi do wyróżnienia orzeczeń prostych (wyrażonych pojedynczym składnikiem) i złożonych (wyrażonych grupą składników).

Ze względu na drugie — mówi się o orzeczeniach słownych (wyrażonych wyłącznie formami czasowników) i imiennych (wyrażonych także formami imion, czyli nieczasowników).

447