34805 Skan20110103009

zaburzeniu ulega jego statyka. Z jednej strony doprowadza to często do wad postawy ciała, z drugiej - pojawia się przejściowa dysharmćnia budowy i niezgrabność ruchów; są one sztywne, niezręczne. Stan ten ustępuje z chwilą zakończenia wzrastania kończyn dolnych, a rozpoczęcia wydłużania się tułowia. Zaburzenie statyki ciała jest zresztą częścią szerszego zjawiska pokwitaniowych przemian motoryki, znanego jako mutacja motoryczności, a wynikającą ze zmiany warunków biochemicznych na skutek skoku pokwitaniowego ciała. Obserwuje się więc zmniejszenie koordynacji ruchów i precyzyjności ich wykonywania. Występuje również skłonność do niepokoju ruchowego, czasami mogą się pojawiać mimowolne mchy (grymasy, tiki), które zwykle przemijają z chwilą stabilizacji hormonalnej i morfologicznej organizmu.

W czasie skolcu pokwitaniowego kręgosłup charakteryzuje znaczna lordoza lędźwiowa i mała kifoza piersiowa, przy silnie nachylonym mostku, a układ ten wywołany jest silnym rozwojem mięśni tylnej ściany tułowia. W tym okresie zaznacza się, co prawda przejściowe, zwiększenie gibkości kręgosłupa, na co z kolei pozwala występująca w okresie szybkiego rozrostu znaczna wiotkość mięśni i wiązadeł. Rozwija się także szybkość i wytrzymałość, a w końcowej fazie pokwitania — także odporność na zmęczenie wysiłkiem fizycznym; szybciej bowiem przebiega neutralizacja kwasu mlekowego w mięśniach. Natomiast podczas dojrzewania obniża się zwinność. Spowodowane jest to tym, że analizator ki-nestetyczny i inne analizatory (przede wszystkim wzrokowy), które wpływają na poziom zwinności, są już dojrzałe. Również mechanizmy koordynacji nerwowo-mięśniowej, decydujące o zwinności, mają już za sobą okres intensywnego rozwoju. Jednocześnie zmiany wymiarów i proporcji ciała powodują trudności w szybkim i dokładnym władaniu własnym ciałem, czyli — w zwinności ruchów.

W czasie pokwitania, zwłaszcza u dziewcząt, jest obserwowana tendencja do przerwania, nawet systematycznych uprzednio, ćwiczeń ruchowych. Próby wytłumaczenia tego zjawiska łączą go głównie z brakiem zainteresowania, a w skrajnych przypadkach wręcz z niechęcią dziewcząt do aktywności ruchowej po osiągnięciu dojrzałości biologicznej. W mniejszym stopniu fakt ten jest spowodowany specyfiką fizjologii organizmu płci żeńskiej.

U chłopców nie obserwuje się podobnego zjawiska. Jest przy tym wielce prawdopodobne, że ma to związek ze społecznie oczekiwanym stereotypem, w którym sprawność fizyczna i osiągane wyniki sportowe nierzadko decydują o aprobacie (lub przeciwnie — dezaprobacie) uczestniczenia młodego człowieka w grupie rówieśniczej. Z tych też względów chłopcy zawsze są bardziej zachęcani do rozwijania swojej sprawności fizycznej, co zresztą znajduje podłoże w ich biologicznych predyspozycjach; chłopcy nawet w okresie dojrzewania przewyższają dziewczęta pod względem ogólnego rozwoju zdolności motorycznych, co w dużej mierze jest uwarunkowane ich większym umięśnieniem (dysponują też większą siłą na gram tkanki tłuszczowej). W odniesieniu do specyficznych form aktywności fizycznej chłopcy są bardziej sprawni niż dziewczęta w takich dziedzinach, jak: szybkość reakcji, ogólna kontrola ciała, co mogą demonstrować w biegach, rzutach i innych zadaniach z zakresu sprawności fizycznej wymagającej wytrzymałości. Także siła i sprawność manualna są bardziej widoczne w okresie dojrzewania u chłopców niż u dziewcząt.

CECHY PSYCHICZNE A DOJRZEWANIE

Równie silne jak zmiany somatyczne są w okresie dojrzewania przemiany, jakie obserwuje się w psychice młodego człowieka; dotyczą one zarówno sfery emocjonalno-motywacyjnej, poznawczej i osobowości, jak również funkcjonowania społecznego.

Niezrównoważenie psychiczne, chwiejność nastroju, nadmierna pobudliwość emocjonalna, impulsywność reakcji (szczególnie agresji, przekory wobec dorosłych — rodziców, nauczycieli) — to efekt zmian neurohormonalnych, a konkretnie — wpływu działania sterydów płciowych na ośrodkowy układ nerwowy w okresie pokwitania.

Szczególnie nasilona w okresie pokwitania labilność emocjonalna znajduje także wyraz w zgłaszanych przez młodzież licznych dolegliwościach organonerwicowych typu: bóle głowy, brzucha, pleców oraz innych objawach natury psychoemocjonalnej, takich jak: rozdrażnienie, zdenerwowanie, ranne zmęczenie, bezsenność. Jak wynika z danych przedstawionych w tabeli 2, na wymienione w zestawieniu dolegliwości skarży się trzy czwarte ankietowanych 15-latków, przy czym u jednej trzeciej odnotować należy więcej niż jedną dolegliwość.

Wszystkie dolegliwości występują znamiennie częściej u dziewcząt niż u chłopców, co - być może - związane jest z większą labilnością psy-choemocjonalną dziewcząt w okresie dojrzewania; większą podatnością na stresy i sytuacje konfliktowe (szkoła, dom), a także odmienną biologią organizmu dziewcząt (cykl miesięczny, menstruacja).

Podwyższone napięcie nerwowe uwidacznia się też często w reakcjach o charakterze agresywnym (werbalnym, siłowym) typowym dla tego okresu rozwojowego. Nadmierna pobudliwość, a zwłaszcza zmienność nastroju, przy nierzadko przejawianej niepewności siebie, przygnębieniu, skrywaniu silnej potrzeby uczucia, często prowadzi do depresji, z czynami samobójczymi włącznie.

123