35891 skanowanie0004 (229)

104 APOKRYFY

oczyma już istniejące tego rodzaju utwory, posługując się starym materiałem, skomponował wielkie dzieło liczące dwanaście testamentów skierowanych do dwunastu pokoleń Izraela¹.

Mielibyśmy zatem do czynienia z adaptacją chrześcijańską utworu żydowskiego. Ten złożony charakter kompozycji Testamentów XII Patriarchów nakazuje nam wielką ostrożność w posługiwaniu się tym apokryfem i jego ewentualnymi paralelami w wyjaśnianiu pism NT.

2. TESTAMENT MOJŻESZA (ZWANY INACZEJ: WNIEBOWSTĄPIENIE MOJŻESZA)

Jest to dzieło napisane pierwotnie w języku semickim, jednak obecnie o jego treści dowiadujemy się z tłumaczenia łacińskiego dokonanego z tekstu greckiego. Prawdopodobnie obecny dokument jest kompilacją dwóch wcześniejszych pism: Testamentu Mojżesza (8ta0f|KT) Mcoooecoę) i Wniebowzięcia Mojżesza (dvakf|p\|/ię Mmocrecoę). Istnienie tego drugiego apokryfu poświadczone jest przez Órygenesa i Klemensa z Aleksandrii.

Dokument zachował się w tłumaczeniu łacińskim dokonanym z tekstu greckiego², który z kolei był tłumaczeniem z języka semickiego (hebrajskiego łub aramejskiego), oraz w greckich cytatach Testamentu. Na jego treść składają się ostatnie rozporządzenia Mojżesza przed śmiercią wydane Jozuemu (I i 11-13) oraz apokalipsa (5-10), w której wódz narodu izraelskiego ukazuje całą historię Izraela od wejścia do Ziemi Obiecanej aż do końca świata. Najpierw więc naród zdobędzie Kanaan i rządzić w nim będą sędziowie i królowie. Potem nastąpi podział królestwa, a za nim niewola babilońska, która trwać będzie siedemdziesiąt lat. Nastąpi wyzwolenie, ale przyjdzie czas, gdy Izrael będzie prześladowany przez złych królów (Seleucydów), Będzie to czas wielkich odstępstw od Boga tak, że nawet niektórzy kapłani czcić będą idole. Rzecz charakterystyczna, autor ani razu nie wspomina o Machabeuszaęh, którzy przecież głównie przyczynili się do odzyskania względnej niezależności państwa judzkiego i wolności kultu. Jedynie przepowiada nastanie złych kapłanów-krółów, co jest jednoznaczną aluzją do dynastii hasmonejskicj. Pisze również o panowaniu Heroda oraz o spaleniu części świątyni i ukrzyżowaniu niektórych Żydów. Wydarzenia te miały miejsce za czasów gubernatora Syrii, Varusa, który w ten sposób uśmierzył bunt Żydów w 4 r. przed Chr. W końcu autor przepowiada okres prześladowań oraz ostateczny triumf Izraela, który miał nastąpić po upływie 250 tygodni łat od śmierci Mojżesza, czyli około 75-107 r. po Chr.

Różne są hipotezy co do daty powstania Testamentu Mojżesza. Jedni twierdzą, że apokryf został skomponowany po powstaniu Bar Kochby (G. Volkmar, F. Phi-lipps, T. Colani, G. Hólscher, S. Zeitlin), gdyż rozdz. VIII i IX odzwierciedlają ich zdaniem prześladowania z czasów Hadriana. Inni uważają, że Testament Mojżesza powstał po pierwszym powstaniu żydowskim (66—70 r. po Chr.). Zwolennicy tej hipotezy to J. Langen, F. Rosenthal i inni. Jednak napotyka ona tę trudność, że apokryf nic nie wspomina o zburzeniu świątyni w 70 r, po Chr. Trzecia grupa uczonych (A. Hilgenfeld, M. Schmidt-A. Merx, H. H. Ewald) datuje kompozycję omawianego dokumentu na okres od 4 r. przed Chr. do 66—70 po Chr. E. M. Laper-rousaz bliżej precyzując datę powstania Testamentu Mojżesza dowodzi, że za terminu s a quo należy uważać wojnę z Varuscm, o której wzmiankuje rozdz. VI apokryfu, zaś terminus ad ąuerń trzeba wyznaczyc na lata sprzed 30 r. po Chr. Dokument mógł powstać zdaniem tego uczonego w czasie pomiędzy 7 a 30 r. po Chr.³

W różny sposób próbowano określić środowisko, w którym wspomniany apokryf powstał. Gdy jedni mówili o środowisku zelotów (H. H. Ewald, C. Wieseler, A. Dilłmann), to inni (W. Baldensperger) wskazywali ogólnie na żydowskich kwie-tystów. Nie brak też uczonych, którzy uważali, że dokument powstał w kołach faryzeuszy (R. H. Charles, F. C. Burkitt, W. J. Ferrar). Jednakże hipoteza esseń-skiego pochodzenia Testamentu Mojżesza, wysunięta po raz pierwszy już w XIX w. przez M. Schmidta i A. Merxa, wydaje się być najbliższa prawdy. Przede wszystkim ma ona obecnie oparcie w dokumentach z Qumran. S. Mowinckel⁴, analizując tajemnicze imię lewity Taxo występujące w Testamencie Mojżesza, dowodzi w świetle nowo odkrytych źródeł, że imię to jest greckim tłumaczeniem hebrajskiego rn^ehdk'ek (por. Rdz 49, 10 i DDarn. A, VI 9), gdzie oznacza «Prawodawcę». Społeczność esseńska oczekiwałaby zatem przyjścia nowego prawodawcy, który podobnie jak Mistrz Sprawiedliwości spełniać będzie rolę 'tupane Ponadto Mowinckel zauważa, że idee religijne Testamentu Mojżesza mają wiele wspólnego z poglądami autora Księgi Jubileuszów. Te i inne argumenty pozwalają dzisiaj przyjąć opinię, że ten apokryf powstał w środowisku esseńskim.⁵

Z idei teologicznych autora zasługuje na uwagę jego rozumienie historii, które streścić można w trzech głównych punktach: 1) Bóg jako stwórca świata jest motorem wszystkiego, co dzieje się w świecie stworzonym; 2) świat stworzył On po to, by dać go w ręce wybranego narodu; 3) od samego też początku Bóg wybrał Mojżesza na pośrednika przymierza z narodem wybranym.⁶

Cała historia narodu izraelskiego obraca się wokół przymierza zawartego z Bogiem. Pomyślność ludu zależy od jego wierności temu przymierzu. Ono jest również gwarantem, że mimo ucisków ościennych narodów, Izrael nie zostanie unicestwiony.

Pośrednikiem przymierza ustanowił Bóg Mojżesza. Poprzez niego lud otrzymał tablicę przykazań, on bronił go przed Bożymi karami, które spadał}⁷ za popełnione grzechy. Prześladowania, które będą w czasach ostatecznych, będą również rezultatem braku wierności przymierzu. Jednakże w tych właśnie czasach pewien lewita imieniem Taxo razem z siedmioma swymi synami i małą grupką sprawiedliwych udadzą się do odludnej groty, gdzie po trzech dniach postu i modlitw powezmą postanowienie, by raczej pozwolić się zabić, aniżeli przekroczyć Boże przykazanie. Wówczas Bóg przyśle swego Wysłannika i objawi królestwo Boże na świecie. Zło zniknie, a zapanuje dobro. W tym też czasie Tzrael zostanie podniesiony do nieba, tam, gdzie Bóg wyznaczył mu miejsce.

Należy zauważyć, że w opisie czasów eschatycznych brak jest postaci Mesjasza. Wysłannik Boży, o którym mowa w 10, 2, to anioł (Michał?), natomiast Taxo z 9, 1 to nie mesjasz, ale po prostu wzór sprawiedliwego Żyda, reprezentującego niezniszczalny rdzeń Izraela. Ponadto nic ma mowy w omawianym dokumencie o pośrednim

1

   J. T. Milik, Dix ans de decouyerts dans le desert de Juda, Paris 1957, 32.

2

   Zob. E. M. Lapcrrousaz, Le Testament de Moise (generakment appele ,,Assomption dc Moise“), Semitica 19 (J970).

3

   Tamże, 98 n.

4

   The That Cometh, Oxford ,t 959^z, 301.

5

   Laperrousaz, art. cyt., 93—95.

6

   Tamże, 82—86.