36167 skanuj0090 (14)

1 >, J Socjoterapia

1 'i-'Jjjórccki A. IWi, Społeczeństwo polskie, WSI’. Rzeszów.

i*• »j>pcr K.K., 1981, Netto hislorycy^tnu, Wyd.

' >omtel (j, IV7j. Stu jnlogia, PWN, Warszawa. '.■■cjtiicclunłji. lunLjonalność i dys/unkcjonal-unie instytucji. 1974, pod red. A. Podgórcc-fiego, Ki W, Wa/s/awa.

\■icjoiechnika Juk oddziaływać skutecznie?, 1970, pod red. A. Podgóreckicgo, KiW, Warszawa.

'••>jii:cclinikii Praktyczne zastosowania socjo-Iny.ii, I908. pod red. A. 1’odgóreckicgo, KiW, Warszawa.

'■•njoieehnikzi. Style działania, 1972, pod red.

A. Podgóreckicgo, KiW, Warszawa.

Iliomas W.I., Znaniecki F., 1976, Chłop polski u' Iżiiropic i /hnerycc, l. I, Lud. Spóldz. Wy-uaw., Warszawa.

Znaniecki F., 198-1, Społeczne role uczonych, PWN, Warszawa.

Socjoterapia, wszelkie intencjonalne działania nastawione na modyfikację cech i zachowań jednosikowych, wykorzystujące oddziaływanie grup i środowisk społecznych niekiedy specjalnie w tym celu tworzonych. Do socjoterapii zaliczyć można lóznc formy terapii grupowej, w tym także socjodramę. W innym sposobie podejścia zakłada się, ze pojawienie się osoby z zaburzeniami wymaga leczenia nic tylko jednostki, lecz całej zbiorowości (grupy). Cho-.roba pacjenta jest traktowana jako oznaka zakłóceń funkcjonowania grup lub społeczności. Ten sposób traktowania chorób psychicznych widoczny jest w tzw. psychiatrii społecznej (zob. (R. Bastidc 1972; Z. Fa-licki 1992)), a także w innych typach kultur (zob. [C. Fuller Torrcy 1931, s. 138)). (A.S.)

Z.ob. empatia, grupa społeczna, interakcja, so-cjodrarna.

Literatura:

liastide R., 1972. Socjologia chorób psychicznych, PWN, Warszawa.

Falicki L., 1992, Psychiatria społeczna (aspekt terapeutyczny) [w;) Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny, pod red. A. Dili-kiewicza, W. Strzyżewskiego, PZWL, Warszawa.

Fuller Torrcy E., 1981, Czarownicy i psychiatrzy, PIW, Warszawa.

Solidarność mechaniczna, zob. anomia.

Solidarność organiczna, zob. anomia.

„Spiskowe teorie dziejów”, różnego typu koncepcje zakładające, ż.c bieg wydarzeń („dziejów”) zależny jest od działań jakichś grup lub osób połączonych tajnym porozumieniem (spiskiem) i dążących do osiągnięcia ukrytych celów, niezgodnych z interesami większości. Celami tymi są najczęściej zdobycie panosvania oraz - co się z tym wiąże - osiągnięcie bogactwa, wpływów itp.

W znaczeniu ogólniejszym przez spiskowe teorie dziejów rozumie się również taki sposób wyjaśniania, który opiera się na założeniach, będących w istocie wyrazem uprzedzeń i wrogości do jakichś grup mniejszościowych, lub na daleko idącej bezpodstawnej podejrzliwości. Założeń tych żadne fakty nic są w stanic podważyć, gdyż interpretowane są w taki sposób, aby zwrotnic potwierdzały przyjętą pierwotnie koncepcję.

Termin „spiskowa teoria dziejów" ma najczęściej wydźwięk pejoratywny. Stosowany jest głównie w publicystyce, w celach polemicznych lub jako etykieta, pozwalająca dosadnie scharakteryzować czyjeś stanowisko. Niejednokrotnie w sposób nieuprawniony pojęcie to jest odnoszone do wszelkich koncepcji o charakterze demaskatorskim, usiłujących dotrzeć za kulisy wydarzeń i wyjaśnić te zdarzenia na gruncie działań społecznych; dopuszcza się przy tym możliwość kierowania się przez aktorów pobudkami mało szlachetnymi. (A.S.)

Spoistość grupy, zob. grupowe myślenie.

Społeczeństwo, jedno z podstawowych pojęć socjologicznych, cechujące się dużą wieloznacznością. Jan Szczepański [1970, s. 455] wyodrębnia trzy sposoby rozumienia tego pojęcia. W ramach empirycznej

Społeczeństwo 135

koncepcji społeczeństwa pojęcie to rozumiane jest „jako najszerszy rodzaj zbiorowości społecznej, obejmującej swoimi ramami całość wielostopniowych struktur, grup, kręgów i wszelkich postaci zbiorowości, ale stanowiących pewien układ zamknięty, mający swoją zasadę odrębności". W ujęciu konccptualistycznym społeczeństwo traktowane jest jako model idealny ogólnego typu zbiorowości (np. społeczeństwo feudalne, kapitalistyczne, europejskie jako model utworzony na podstawie uogólnienia cech konkretnych zbiorowości). Trzeci typ ujęć to filozoficzna koncepcja społeczeństwa jako kategoria istnienia człowieka (postać życi i ludzkiego).

Jan Turowski [1994, s. 51-53] także wyodrębnia trzy sposoby pojmowania społeczeństwa. W pierwszym znaczeniu termin „społeczeństwo" stosowany jest na określenie rodzaju ludzkiego, całej ludzkości. W drugim, społeczeństwo przeciwstawiane jest państwu (J.J. Rousseau, H. Saint-Simon); obie tc całości społeczne są w stosunku do siebie autonomiczne, tym niemniej - jak to już dzisiaj się przyjmuje - pełnią funkcje wzajemnie komplementarne. W trzecim ujęciu społeczeństwo oznacza „historycznie ukształtowaną wielość zbiorowości, grup społecznych oraz ich instytucji wzajemnie od siebie uzależnionych, zintegrowanych przez instyuicjc społeczności nadrzędnych (narodu, państwa, plemienia), posiadających określone, wspólne obiektywne warunki bytu i pewne wspólne kompleksy kultury" [ibidem, s. 52]. Społeczeństwo ujmowane jest tu bardzo szeroko, obejmuje zarówno instytucje polityczne i administracyjne składające się na państwo, jak i grupy etniczne, narodowościowe, ukształtowane zbiorowości i grup) społeczne. W podobny sposób pojęcie to lozumie Jolanta Kulpińska [1991, s. 69]: „ze:pól instytucji, zbiorowości, więzi i stosunków społecznych skJada się na społeczeństwo". Tak szeroki zakres lego pojęcia pozwala mówić o społeczeństwie globalnym lub - według innej terminologii - o społeczeństwie kompleksowym, ogólnym, narodowo-państwowym. W jego obrębie sytuują się różnego typu konkretne (lub empiryczne) „społeczeństwa”, np. społeczeństwo Krakowa, społeczeństwo katolickie.

Społeczeństwo traktowane jest bardzo często jako „właściwy" przedmiot badań socjologii. Pogląd len nawiązuje do etymologii terminu „socjologia". Łacińskie jocielą* odnoście się może - z jednej strony - do „towarzystwa" (por. ang. society), z drugiej zaś, do całego społeczeństwa, utożsamianego z ludzkością. To ostatnie podejście widoczne jest w pracach Augusta Comtc'a. Ostatnio do ujęcia tego nawiązuje Adam Podgórccki [1995, s. 147]: „Socjologia jest w istocie studium ludzkości. Jednakże badanie ludzkości jako całości należy rozpocząć od badania tych społeczności, które zaistniały jako odrębne, spoleczno-histo-rycznc całości, i od poszukiwania tych rysów, które konstytuują ich unikalną postać". Na lej podstawie A. Podgórccki próbuje zbudować „teorię społeczeństwa polskiego".

Mając na uwadze przedstawione rpz-różnicnia można starać się wykazać, żc socjologia nic jest (lub nic musi być) nauką

0    społeczeństwie. Przedmiotem jej zainteresowania są bowiem konkretne procesy

1    zjawiska występujące w obrębie społeczeństwa, a nic zawsze społeczeństwo jako całość; bada istniejące realnie zbiorowości, a nic - będące pewną abstrakcją - społeczeństwo globalne. Drugie zastrzeżenie dotyczy trudności wyraźnego rozgraniczenia zjawisk społecznych od kulturowych - socjologia bada nic tylko „społeczeństwo", lecz także „kulturę”. Zastrzeżenia tc pozwalają dostrzec dodatkowe konotacje’wiążące się często z pojęciem społeczeństwa. Zazwyczaj wyróżnia się trzy zasadniczo elementy każdego społeczeństwa: podłoże przyrodniczo-ckonomicznc, struktur)' społeczne oraz kulturę (zob. [J. Turowski 1994, s. 53; P. Rybicki 1979]).

Przez społeczeństwo bardzo często rozumie się ludność zamieszkałą na określonym terytorium, zwykle w granicach pań-