44327 skanuj0006 (436)

12 Cele edukacji

W nauczaniu początkowym dość często dochodzi do przeceniania czynności metodycznych, które często są bardzo urozmaicone i wyszukane, ale ich wyniki są też dalekie od oczekiwanych; są nie tylko nie osiągnięte, ale i nie rozpoznane. Tu chodzi o to — jak podkreśla B. Niemierko — żeby „cel kształcenia był określony jako zamierzony wynik uczenia się, a metody i organizacja pracy nauczyciela były podporządkowane tak rozumianym, sprecyzowanym celom. Nie mówi się więc o osiągnięciu celu, gdy uczniowie nie uzyskali przewidzianych wyników, lub gdy nie wiemy, czy je uzyskali"^{1 2}.

Nauczanie jest procesem wspomagania zmian w uczniach; zamierzona zmiana może sięgać bardzo daleko, jak choćby wytworzenie całkowicie nowej normy pojęciowej dla rozpatrywanej problematyki lub też wyrobienie gustu literackiego.

W teorii, a zwłaszcza w praktyce edukacji wczesnoszkolnej ciągle jeszcze formułuje się jej cele w trzech grupach. Wyróżnia się cele: poznawcze, kształcące i wychowawcze³. Podział ten w praktyce jest mało użyteczny. Przez swą rozłączność sugeruje nauczycielowi różne drogi prowadzące do osiągnięcia trzech pozornie niezależnych celów. Stanowi to utrudnienie w planowaniu pracy dydaktyczno-wychowawczej.

Dziś w teorii obserwuje się reorientację w ujmowaniu celów edukacji⁴. Odchodzi się od ich układu w postaci: wiadomości — umiejętności — nawyki — rozwój osobowości — kształtowanie postaw, świata wartości, światopoglądu — przygotowanie do samorozwoju. Nowe ich ujęcie zawiera kolejność następującą: rozwój osobowości, kształtowanie postaw i świata wartości, światopoglądu, przygotowanie do samorozwoju, wyposażenie w sprawności i wiadomości. Oznacza to przeniesienie akcentów z przedmiotowej na podmiotową stronę osobowości. Na pierwszym miejscu pojawiają się cele skierowane na rozwijanie możliwości uczniów, kształtowanie u nich określonych postaw, wprowadzenie ich w świat wartości, norm społeczno--moralnych. Zaś nabywanie wiadomości, kształtowanie umiejętności przesuwa się na dalsze miejsce, stając się środkiem osiągania celów.

Nieco inaczej przedstawia się ten problem w klasach początkowych. Tutaj oba cele są realizowane równolegle, a wiadomości mają w pewnym sensie wartość autoteliczną. W tym wieku rozwojowym wiedza wyprowadzana z zewnątrz, będąca poza kontrolą świadomości, jest nią samą. Uczniowie przez kilka lat przechodzą trening opanowywania kodów przekazywania wiedzy.

Są to jednak tylko próby teleologicznych zmian. W rzeczywistości szkolnej te cele kształcenia są formułowane tradycyjnie, chociaż droga dochodzenia do ich osiągnięcia jest widziana szeroko z horyzontem „dziecko i jego rozwój w jak największym zakresie".

Tradycyjne widzenie i formułowanie celów — w opinii B. Niemierko⁵ — utrudnia intuicyjne projektowanie i pojmowanie celów edukacji; przynosi też jednak korzyści. W każdej z tych dziedzin cele mogą być dalej klasyfikowane, a wyodrębnione kategorie mogą być uporządkowane hierarchicznie. Taką hierar-

Schemat 1

Taksonomia celów nauczania
Poziom	kategoria
I. Wiadomości	A.    zapamiętanie wiadomości B.    zrozumienie wiadomości
II. Umiejętności	C.    stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych D.    stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych

⁵ Niemierko B., Cele kształcenia..., s. 13.

1

Niemierko B., Cele kształcenia (w:) Sztuka nauczania. Czynności nauczyciela. Red.

2

K. Kruszewski. Warszawa 1991, s. 10.

3

   Denek K., Wartości i cele edukacji szkolnej. Poznań—Toruń 1994, s. 86-89.

4

   Op. cit.