49270 P1190056

pów myślowych należą znane epitety i wyobrażenia nie tylko Jezusa, ale i Marii: wystarczy przejrzeć jej określenia-wezwania z „litanii loretańskiej”.

Ostatnim etapem rozwoju wyobrażeń dotyczących postaci bogów jest przedstawianie Boga w religiach monoteistycznych jako „czystego ducha”. W związku z tym obserwujemy ciekawe zjawisko: w monoteizmie izraelskim panował absolutny zakaz sporządzania podobizn Jahwe, podczas gdy w chrześcijaństwie sprawa ta przedstawia się inaczej. Kult podobizn bodach, np. w katolicyzmie, wskazuje, że nawet na tak wysokim szczeblu rozwoju religii trudno jest utrzymać przedstawienie Boga jako ducha bezpostaciowego. Świadczą o tym zarówno liczne współczesne antropomorfizmy w ludowym chrześcijaństwie, jak i antropomorfizmy przy opisie Jahwe w Starym Testamencie **. Mając ludzkie narządy, Jahwe podobnie jak człowiek spełnia również szereg czynności.

W ten sposób przeszliśmy do zewnętrznych czynnościowych cech bogów. Bogowie są nie tylko jacyś, ale i jakoś się zachowują, przypominając i pod tym względem ludzi, na których obraz i podobieństwo zostali stworzeni. Do najważniejszych cech czynnościowych bogów należą: wszechpotęga boska, wszechobecność boża, wieczność bogów (jest to „czynność” wiecznego trwania) oraz szereg innych czynności boskich wobec innych bogów, wobec zjawisk na świecie oraz — szczególnie — wobec ludzi. Jeśli chodzi o wszechmoc bożą, to zauważmy, że bogowie nie od razu stali się tak

M Ow Bóg-duch Izraela poalada: twarz (np. ■zodua XXXIII, B), ueta (Deuteronamium VII, », wargi (Job XI, 9), oczy (Samuela XV, Ił), uszy (np. Arno i vni, 21), ręce (Dzieją Apostolskie II, 31) oni ramię, o którego potędze mówi wiele mlejsa w obu Teztamontack (np. Iza Jarz LII. M; Pzalm XCV!II, I; I Kronile XXXII, ł; Jrrratiazz XVII, ł lub lirugrUr Cukmzza I, il; Jana XII, łł I Dzieje Apoitolzkle XIII. 11).

wszechpotężni, jak monoteistyczni bogowie — Jahwe czy Jezus. Zakres władzy bogów politeistycznych był ograniczony, np. Ninib — bóg babiloński (znany z eposu Gilgamesz, wiersz 18), posiadał władzę tylko nad wojną i łowami, nie wchodził więc już w kompetencje np. Ennuni — boga rowów czy kanałów, czy też tym bardziej w sferę działania boga śmierci — Ner-gala. Znamy z mitologii greckiej „klasyczne” rozgraniczenia władzy między Zeusem — panem nieba i ziemi, Hadesem — władcą podziemi, i Posejdonem — władcą mórz. Bogowie politeistyczni mieli ograniczoną władzę i w tym sensie, że uznawali obok siebie potęgę obcych bogów, czczonych na terytorium innego kraju.

Również w rcligiach monoteistycznych Bóg miewał władzę tylko nad swoim narodem, a więc monoteistyczni bogowie nie byli od razu panami całego wszechświata; sformułowanie Dekalogu „nie będziesz miał cudzych bogów przede mną” nie oznacza bynajmniej — jak to się często sądzi — zaprzeczenia egzystencji i mocy innych bogów poza Jahwe, lecz tylko zakaz czczenia ich przez prawowiernego Żyda. Niektóre teksty Starego Testamentu wyraźnie wskazują na plemienne pochodzenie Jahwe, wyrażając przekonanie dawnych Żydów, że ma on ograniczony zasięg władzy ^M. Także w chrześcijaństwie nie wszystkie kierunki uważały Boga ze wszechmocnego, manichejczycy np. sądzili, że byty cielesne nie są podległe Bogu, a wiele sekt gnos-tyckich ograniczało zakres kompetencji Boga tylko do świata pozamaterialnego. Zagadnienie to wiąże się z problematyką przyczyn istnienia na świecie zła, i to nie tylko moralnego (bo to należy już do cech dobroci czy sprawiedliwości bożej), lecz „zła kosmicznego” (śmierć, choroby, zniszczenia itp. obiektywne nieszczęś-

M Por. np. i Księga Samuela XXVI, I*.

113

8 —rrtte wiśnia A.,.