52765 symbol011

22

dłom pytań. W związku z powyższym decydujemy się, aby nie poszukiwać symboli w źródłach archeologicznych, lecz przeciwnie, umiejscawiać w szeroko pojętej symbolice religijnej fakty archeologiczne. Jest to równoznaczne z przejściem od etapu "ekstensywnej" do "intensywnej" archeologii, gdzie opracowanie materiałowe uzupełnione zostaje różnorodnością interpretacji (Maetzke 1986, 292) .

Uzasadnienie takiego kroku badawczego znaleźć można zarówno we współczesnym źródłoznawstwie pradziejowym, jak i w prezentowanych kryteriologiach mitu i symbolu religijnego. Zgodnie z opinią J. Topolskiego swoista wielowarstwowość informacji zawartych w źródle, wymaga uruchomienia różnych rodzajów wiedzy niezbędnej do stawiania pytań badawczych, przez które dopiero możliwe jest docieranie do poszczególnych warstw (poziomów) informacji (Topolski 1983, 262.).

Skoro przedmiotem rozważań są wierzenia pradziejowe, wiedza nasza bazować winna na znajomości mitu i symbolu religijnego. Badając warstwę informacji "symbolicznych" w źródle archeologicznym, wyjść musimy od fenomenologii określonego typu hie-rofanii, która jak mówił P. Ricoeur "już jest" (Ricoeur 1986, 22), a więc nie trzeba w hipotetyczny sposób źródeł selekcjonować, lecz przyporządkować je określonej symbolice (np. eschatologicznej, funebralnej, tanatologicznej itd.). Zauważmy, że podobny sposób rozumowania odnaleźć można w opracowaniach wytwórczości krzemieniarskiej epoki kamienia i brązu. Wieloaspektowe analizy technologii i techniki obróbki krzemienia obejmują każdorażowo cały inwentarz zabytków. Niejasność natomiast typologii narzędzi, podkreślona jest dzięki badaniom traseologicznym. Subiektywna selekcja "typologiczna" uzupełniona zostaje tym samym, obiektywnym (w miarę) sprawdzianem. W wypadku wierzeń religijnych, badanych "od strony" materiału archeologicznego, na taki sprawdzian nie możemy liczyć. Pozostaje jedynie zmiana optyki spojrzenia na symbolikę zabytku.

3. Proces hermeneutycznej interpretacji wierzeń pradziejowych

Konflikt pomiędzy interpretacją źródłową a symboliczną złagodziliśmy, proponując ujęcie materiałów archeologicznych w kategoriach "informacji symbolicznej" w nich zawartej. Powstała dzięki temu nowa perspektywa wymaga jednakże "uprzystępnienia", by można ją w praktyce wykorzystać. Wcześniej już sygnalizowane były role, jakie w procesie interpretacji hermeneutycznej pełniłyby strukturalizm i fenomenologia. Przedstawmy zatem ów tok rozumowania w sposób bardziej plastyczny:

I. Fenomenologiczne ROZUMIENIE symboli.

II. Odkrycie typów STRUKTUR mitycznych.

III. Hermeneutyczna krytyka znaczeń mitów i symboli.

Jak zauważamy, przebieg procesu interpretacyjnego prowadzi od rozumienia eidetycznego (istotowego), poprzez "ustrukturali-zowanie" symboliki do jej krytyki w kontekstach znaczeniowych. Nie jest on prostoliniowy i ograniczony "ostatecznym poznaniem", jak rekonstrukcja wierzeń proponowana przez T. Makiewicza (Makie-wicz 1987, 243) . Nie jest również zamknięty, prowadząc od hipotezy ku hipotezie, co odczytaliśmy w procedurze badawczej A. Po-sern-Zielińskiego (Posern-Zieliński 1983, 196-197). Stanowi natomiast rodzaj spirali, po której poruszamy się od rozumienia wstępnego do wyjaśniania, a następnie od wyjaśniania do nowej, kontrolowanej przez nie fazy rozumienia. Interpretacja "tekstu" symbolicznego ma charakter kołowy, ponieważ założenie, że mamy do czynienia z określoną całością, jest niezbędne do zrozumienia części owej całości (Rosner 1989, 42).

Symbolu i mitu religijnego nie można rozpatrywać wyłącznie w językowym kontekście "wydarzenia komunikacyjnego". Rozpoznajemy w nich bowiem warstwę semantyczną, poddającą się analizie lingwistycznej, jak i niesemantyczną, opierającą się jakiejkolwiek językowej transkrypcji (Ricoeur 1989,    139) . Do schematu

procesu hermeneutycznego włączyć możemy zatem ową dwuwartościo-wość sacrum.

SYMBOL

MIT

RYTUAŁ

warstwy niesemantyczne

-^Rozumienie krytyczne

warstwy semantyczne

Interpretacja symboliki sacrum, musi dostrzegać w przypadku określonej hierofanii, zachodzące w niej związki pomiędzy wyglądem i znaczeniem. Gdyby nie było mitów opowiadających o początku rzeczy lub rytuałów odtwarzających ten proces, nie byłoby także sposobów przejawiania się sacrum (Ricoeur 1989, 146).