56166 ScannedImage 12

POSŁANIE MAHOMETA

Dziedziczenie

Historycy zgodnie przyznają dawnym Arabom patriarchalny system spadkowy nadający dobra nieboszczyka mężczyznom z linii ojca, zwanym asabatami. Przypuszczalnie różnorodność warunków społecznych i ekonomicznych narzucała temu systemowi odmiany; nic jednak o tym nie wiemy i mamy wszelkie prawo wierzyć, że takie były obyczaje Kurajszytów w Mekce, a więc te, które emigranci przynieśli do Medyny.

W Medynie przedstawiało się to inaczej. Ausyci i Chazradżyci w sprawie dziedziczenia - podobnie jak w wielu innych - ulegali wpływowi plemion żydowskich, a żydowskie prawo spadkowe od czasu powrotu z wygnania i kontaktu z Babilonem stało się korzystne dla kobiet. Mahomet uznał te tendencje. Widzieliśmy, że w Medynie bardziej się liczono z kobietami i że cieszyły się tam większą niezależnością niż kobiety w Mekce. Zostawszy głową państwa Mahomet zabrał się do uporządkowania spraw spadkowych, bitwy pod Badrem i pod Uhudem spowodowały bowiem nieoczekiwane sukcesje. Oprócz trudności wynikłych z poszczególnych wypadków, o których postaram się dać pewne pojęcie, nabrzmiewały bez wątpienia nie kończące się konflikty związane z podziałem spadku między wiernych a niewiernych. Dopiero pod koniec życia Mahomet mógł się ośmielić na sformułowanie takie, jakie później wypowie doktryna: nie ma dziedziczenia między wiernym a niewiernym (nie może po wiernym dziedziczyć niewierny).

Okoliczności więc, a nie tradycje czy zasady uregulowały sprawę pierwszych sukcesji w Medynie. Emigranci przybyli tutaj tylko z tym, co mógł unieść wielbłąd. Ci, którzy, jak Abu Bakr, pozostawili dobra w Mekce, nie mogli nimi dysponować. Mahomet rad był, że może się posłużyć starym obyczajem, który między emigrantami i ansarami, Ausytami i Chazradżytami stworzył więź braterstwa, a więc prawa do spadku; stali się oni bliscy sobie, auli ja. Ale łup zdobyty pod Badrem i na Żydach dostarczył wspólnocie muzułmańskiej środków koniecznych do życia jej członków. Jednakże pewien późny werset mówi jeszcze o prawie do spadku dla tego, kto jest związany przysięgą braterstwa. Wreszcie zdobycie Mekki w roku 630 przyniosło Mahometowi dostateczny autorytet, żeby mógł pogodzić obyczaje z interesami. Jeden z wersetów precyzuje: „A ludzie związani pokrewieństwem są bliżsi sobie nawzajem przez Księgę Boga aniżeli wierni i muhadżirowie”. [XXXIII, 6]

Koran zachował pizedmuzułmańską zasadę przenoszenia prawa do spadku w linii ojca, podobnie jak i prawo sporządzania testamentu; ale wprowadził tak skomplikowaną sieć ograniczeń, że trudno się zorientować, jak je stosowano w poszczególnych wypadkach, które Prorok miał uporządkować, a które stały się dziedziną objawienia. Dlatego Prorok czekał z uporządkowaniem zasad dziedziczenia, aż objawione zostaną wersety sury IV¹, które Nóldeke datuje na lata 3 i 5 (625 i 627) po bitwie pod Uhudem.

Zdolność testowania i prawa spadkowe agnatów, asabatów, uległy ograniczeniu, zwłaszcza na skutek ustanowienia spadkobierców, których można by nazwać rezerwowymi, chociaż podobieństwo między prawem rzymskim a ustawodawstwem koranicznym nie jest zupełne: są to spadkobiercy uprawnieni do stałego udziału w sukcesji, a będący czymś pośrednim między legatariuszami a zwykłymi spadkobiercami, asabatami.

Wszczęcie postępowania spadkowego związane jest z następującymi operacjami: spłacenie długów; przyznanie legatów, jeśli istnieje testament; przyznanie ich części spadkobiercom rezerwowym; prawo dziedziczenia asabatów; spadek dla kognatów (według niektórych uczonych); przeniesienie prawa do spadku na różne osoby lub na skarb państwa.

Długi zmarłego mogą być zadośćuczynieniem za przewinienie związane z wiarą, na przykład zaniedbaniem modlitwy; należy je wynagrodzić czerpiąc na przykład ze spadku na utrzymanie jakiegoś nędzarza. Jeśli spadek nie wystarcza na spłacenie tych różnej kategorii długów, Prorok dopłaci z własnych zasobów lub z zasobów wspólnoty muzułmańskiej.

Zaleca się człowiekowi, który czuje zbliżającą się śmierć, aby spełnił czyny szlachetne: oznajmił, że przekreśla dług spadkobiercy, wyzwolił niewolnika itd. W wypadku jego nagłej śmierci, spadkobiercy będą musieli złożyć w imieniu zmarłego hojne jałmużny, wypełnić ślub, którego nie wypełnił nieboszczyk itd.

Pożądane jest, żeby przyszły nieboszczyk uprościł podział spadku spisanym testamentem lub ustnym oznajmieniem przy świadkach. Prorok to zalecał, ale sam nie dał w tym względzie przykładu.

Koran w wersetach z końca objawienia kładzie nacisk na ostrożność, jaką musi zachować spadkodawca, jeśli chce, by respektowano jego ostatnią wolę wyrażoną ustnie. „O wy, którzy wierzycie! Kiedy śmierć stanie przy którymś z was, to niech dwóch ludzi sprawiedliwych spośród was będzie świadkami w chwili sporządzania testamentu; albo — kiedy jesteście w podróży i dosięga was nieszczęście śmierci — dwóch innych ludzi, nie spośród was. Zatrzymajcie ich obu po modlitwie, i jeśli macie wątpliwości, niech przysięgają na Boga: «My nie sprzedamy tego za żadną cenę, nawet krewnemu. Nie będziemy też ukrywać świadectwa Boga, bo wtedy znaleźlibyśmy się wśród grzeszników!¹”. [V, 106] A następny werset przewiduje, że można zastąpić ich świadectwo świadectwem dwóch innych osób; według tradycji jest to aluzja do wypadku słynnego Tamima ad-Dari oraz Adiego Ibn Bady, którzy przed nawróceniem, w czasie podróży do Syrii przejęli spuściznę jednego ze swych towarzyszy, wiernego. Powiadomiono Proroka o zniknięciu cyzelowanej srebrnej

451

1

Wersety 7-13 sury IV (medyneńskiej) dokładnie ustalają zasady dziedziczenia.