67546 P1100912

8 Halina Waszkielewicz

nych, pozostałe zaś to utwory nowe lub mniej głośne⁶. Oznacza to, jak można sądzić, że wydawca uznał, iż także mniej popularne opowiadania autorki godne są tego, by uznać je za „The best” i by je lansować.

Przedstawiony w niniejszej książce wybór najbliższy jest wykazowi, jaki sporządzili w swym podręczniku Naum Lejderman i Mark Lipowiecki (2001), którzy za najlepsze utwory Pietruszewskiej uważają: Ceou Kpye,floHb Kcerni, Cnynaii Eozopoduifbi, Eeduoe cepdue Hemu, Mcmepmcmu npueem, ManeHbKcm Fpo3Hcm, HiiKOzda, Bpeim nom¹.

Pozostawiając zatem nierozstrzygniętą kwestię, jakie utwory Pietruszewskiej można uznać za najbardziej dla niej reprezentatywne, pozwolę sobie zaproponować wybór następujących pozycji, z których każda stanowi przedmiot analizy w odrębnym rozdziale: Ceou Kpye, Tanem deeonm, coeecrm Mupa, Bpe\m Houb, ManeHbKcm rpo3Hcm, Kapau3im, Ho.uep Odm, wiu e Cadax dpyewc eo3MODtcuocmeu, JJeenmbiu moM, ManeHbKcm deeoum ia «Memponojm». W swoim wyborze kierowałam się przede wszystkim zamiarem przekrojowego oglądu całej twórczości, na przykładzie zarówno wczesnych, jak i późniejszych oraz najnowszych utworów, stąd też analizowane teksty przedstawione zostały w porządku chronologicznym⁸. Nade wszystko towarzyszyło mi jednak, powszechne już dzisiaj wśród badaczy przekonanie, że pisarstwo Pietruszewskiej nie podlega jakiejś wyrazistej ewolucji, a wręcz odwrotnie, rozwija się koncentrycznie. Można by zatem przyjąć, że każdy utwór stanowi dogodną okazję, by omówić na jego przykładzie nie tylko osobliwości stylu autorki, lecz także podjąć jeden z wybranych, istotnych dla niej tematów, takich jak miłość, los, śmierć, wychowanie, rodzina, dzieci, kobieta, walka o przetrwanie, bieda, choroba, alkoholizm, itp.

Nawiasem mówiąc, pierwotnym moim zamiarem było przeprowadzenie całościowej analizy twórczości Pietruszewskiej na podstawie jednego utworu. Poniekąd pozostałością tego zamierzenia jest rozdział drugi, gdzie opowiadanie Ceou Kpyz (1979) przedstawione zostało z myślą o wskazaniu tych właśnie cech, jakie później powszechnie uznane zostały za konstanty twórczości jego autorki.

Założeniem przy analizie poszczególnych utworów jest właśnie przekonanie o koncentryczności, a także o asymetryczności twórczości Pietruszewskiej. Ta ostatnia cecha, którą Anna Skotnicka odnosi do „innej” prozy ,nakłada - zdaniem badaczki - możliwość dwojakiego rodzaju lektury: tradycyjnej - śledzenia perypetii bohaterów oraz postmodernistycznej - odczytywania znaczeń: dyskursów, których zaszyfrowanymi ilustracjami są utwory”⁹.

⁶    Jl. nerpyifleucKaa. Mmnb - imo meamp, Mocraa 2006.

⁷    H. JleiwepMaH. M. JIwnoBcuKHfi, CoepmeiiHcisi pyccKcm jiumepamypa. Kuwra 3, MocKBa 2001, s. 118.

* Porządek ten nic został zachowany jedynie w rozdziale drugim i trzecim, z których drugi omawia utwór powstały w 1979 roku (Ceou Kpyz), a trzeci - w 1968 (Tokom deeouKa, coeecmh stupa). O takiej kolejności przesądził sposób analizy.

’ A. Skotnicka A.. Model prozy „innej" w literaturze rosyjskiej po 1985 roku. Wrocław 2001. s. 149-150.

Rozdziały szczegółowe poprzedza ogólny pierwszy rozdział, zatytułowany Fenomen Pietruszewskiej. Omówione w nim zostały etapy literackiej kariery pisarki, jej wizerunek w oczach krytyki, przynależność do prozy kobiecej, prądów literackich, a także kategoria bohatera, autora, języka. Rozdział zawiera także szkicowe przedstawienie zagadnień związanych z dramatopisarską twórczością Pietruszewskiej, z jej bajkopisarstwem, a także uprawianiem gatunków niekanonicznych.Tę partię pracy zamyka krótka informacja o związkach Pietruszewskiej z polskością polską kulturą oraz o zainteresowaniu polskich tłumaczy oraz naukowców jej twórczością.

W rozdziale drugim na podstawie analizy opowiadania pt. Nasza paczka {Ceou Kpye, 1979) wyodrębniłam następujące wyróżniki stylu, które będą także dominować w dalszej twórczości Pietruszewskiej: intrygujące relacje tytułu z treścią rozbieżność między rzeczywistością a jej obrazem, kolista kompozycją otwarte zakończenie, mitologiczne konteksty, jednoczesna współczesność i archaiczność, intronizacja zwyczajności, sprowadzenie zachowania ludzi do jednej elementarnej, pierwotnej siły, kult dziecką seksualność wewnątrz matriarchalnie uporządkowanej grupy, pojemność i wieloznaczność słów, powinowactwo z gatunkami detektywistycznymi, wpisanie czytelnika w dynamikę odbioru, przemieszczanie z peryferii ku środkowi, realizowanie zamysłu nie tylko na poziomie semantycznym, lecz także syntaktycz-nym, prezentacja istotnych zjawisk i mechanizmów w wymiarze mikroskali, ostrość socjologicznej i politycznej analizy, totalna monologizacja wypowiedzi, egzystencjalna zadumą „oryginalny” kicz, gdzie pospolitość miesza się z magią „autorskie” sentencje, humor.

W rozdziale trzecim, Taka dziewczyna, sumienie świata {Tana* óeeoHKa. coeecmb Mupa, 1968) pragnęłam przy okazji analizy opowiadania unaocznić całą złożoność i wielowariantowość procesu interpretacyjnego, jakiego doświadczyć musi nie tylko badacz, lecz także czytelnik utworów Pietruszewskiej. Zaproponowałam trzy warianty odczytania utworu. W jego kontekście podjęty został także, korespondujący z nim, temat miłości.

W podsumowaniu stwierdzam, że miłość w świecie Pietruszewskiej jest uczuciem wielorakim — przemożnym, nierozpoznanym, kapryśnym, wzniosłym, tragicznym, występnym, nieromantycznym, jest utratą władzą zabawą biologią dominacją bliskością szaleństwem, agape itp.

W następnym, czwartym rozdziale omawiam bodajże najbardziej znaczący, „graniczny” utwór Pietruszewskiej pt. Czas nocy (Bpowi uo^b, 1992). Wskazując, jak przy pomocy, między innymi, powtórzeń na poziomie leksykalnym i fabularnym wyłania się symboliczny wymiar opowieści (anioł/demon), zwracam także uwagę na narrację i typ przestrzeni. Utwór Bpowi nonb można odczytać zarówno jako opis codziennej rzeczywistości lat 70.-80. XX wieku, jak i przypowieść o ludzkim losie. O oryginalności opowieści przesądza umieszczenie mitu o narodzinach i śmierci w przestrzeni mieszkania komunalnego.