69676 str 6

Ui./.I/i.iI 4. Socjalizacja płciowa we wczesnym dzieciństwie

I 14

s/. | klasy su,lnu | I>.1110 I liii pokazuj.}, ze czynnik rasowy i klasowy nakładają m_V na siebie i |*osia,la|.| znaczenie sv procesie kształtowania sposobów, w jakie rodzice konsirnu|.| pleć kulturową i socjalizuj.} „w płeć” swoje dzieci. „Rodzi-d/ialai i w i ini.it li swoich własnych specyficznych ekonomicznych i spo-Iccznych ograniczeń |...|. Walcząc z tymi ograniczeniami i oczekiwaniami o«lwohi|.| się do iiaznaczonych rasowo i klasowo wartości, przekazanych im l*i /,-/ i,ij/im i społeczności. W sprawowaniu limkc|i rodzicielskich i prawdo* p,ul.>1 nuć w, wszystkich innych dziedzinach życia czynniki rasowe, klasowe i płciowi wchodzą z,* sobą w interakcje (llill, Sprac|ue I999:497). Oczysvi-scie potrzebne są koleinę, podobne do przeprowadzonych przez Mili, badania, które pozwolą nam lepiej zrozumieć, |.ik te, oddziałujące na siebie wzajemnie, czynniki sprawiają, ze po|.iwi.i|ą się rożne doświadczenia dotyczące socjaliza-c11 w sferze pici kulturowej.

Inny mul krytyki teorii rozwoju poznawczego dotyczy pomijania przez mą dccydii|.)cc| roli kultury w socjalizacji w sferze pici kulturowej, przez przedstawianie procesu uczenia się pici kulturowej przez małe dzieci jako cechy samoistnej oraz prezentowanie dychotomii męskie-kobiece w kategoriach percepcyjnego i emocjonalnego prymatu usankcjonowanego naturalnością i łatwością rozpoznania (Rem 199.?; Corsaro, Eder 1990). Możemy zgodzić się z poglądem, że dzieci pragną aktywnie organizować własny świat społeczny, lecz to, że wykorzystują one do tego kategorię pici jest prawdopodobnie związane w większym stopniu z tym, że kultura i społeczeństwo, w którym żyją, ma charakter spolaryzowany pod względem pici kulturowej, a nie z poziomem ich dojrzałości psychicznej. Poza tym, dychotomia męskość-ko-biecość może posiadać dla małych dzieci prymat percepcyjny i emocjonalny nie dlatego, że jest ona naturalna, lecz dlatego, że członkowie świata społecznego nieustannie wchodzą z nimi w interakcje oparte na leżących u ich podstaw założeniach, że są oni w pewien jedyny i bipolarny sposób mężczyznami lub kobietami. Jest to powód, dla którego uczą oni dzieci organizować własne tożsamości i św iat wokół nich na podstawie takich samych polaryzujących schematów płciowych (Davies 1989). Badania pokazują, że rodzice, a szczególnie ojcowie dzieci, u których rozwinęły się pogłębione schematy płciowe przekazują im dużą ilość zarówno pozytywnych, jak i negatywnych wzmocnień dotyczących działań mających związek z płcią kulturową. Te wzmocnienia nie tylko uczą stypizowanych płciowo zachowań, ale także zachęcają dzieci do przykładania większej wagi do płci jako kategorii organizującej życie społeczne (Golombok, Eivush 1994; Fagot, Leinbach 1989). Istnieją również inne dostępne kategorie operujące czytelnymi sygnałami fizycznymi, jednak zamiast nich dzieci wykorzystują pleć - nie dlatego, że jest ona naturalna, lecz ze względu na fakt, iż w naszej kulturze kładzie się nacisk na rozróżnienia o charakterze płciowym.

Psycholog Sandra Bem, której książki wniosły istotny wkład w perspektywę rozwoju poznawczego (patrz np. Bem 1984) stworzyła alternatywną ten-

rię nabywania pici kulturowej - biorąc pi ul uwagę dotychczasowi .....u ku

tyki. Przeanalizujmy krótko jej koncepcię.

Teoria pryzmatów kulturowych w kształtowaniu sif pi, i kulturowej Iłem (19S.>) wychodzi od obserwacji, że na kultury każdego społeczeństwu skł uła się układ ukrytych założeń na temat tego, w jaki sposób c/lonkowie tego sp<. leczeństwa powinni wyglądać, myśleć, odczuwać i d/iulać. /alo/cma te są z.t korzenione w dyskursach kulturowych, instytucjach społecznych i psychice jednostek, tak więc pokolenie po pokoleniu, specyficzne wzory myślenia i za chowania są reprodukowane w sposób niewidoczny, lecz systematyczny. Iłem nazywa te założenia pryzmatami. W każdej kulturze istnieje szeroki asortyment pryzmatów; na przykład, jednym z pryzmatów kultury amerykańskiej, która została zidentyfikowana przez Iłem, jest radykalny indywidualizm - jednak koncentruje ona swoją uwagę na pryzmatach płciowych. Istnieją trzy pryzmaty płciowe w Stanach Zjednoczonych i w większości kultur Zachodu: polaryzacja płciowa, androcentryzm i esencjalizm biologiczny. Polaryzacja płciowa odnosi się do faktu, że w społeczeństwie istnieją nie tylko mężczyźni i kobiety, którzy są uważani za fundamentalnie odmiennych od siebie, ale tak że, że różnica ta konstytuuje centralną zasadę organizującą życie społeczne. Bem używa pojęcia androcentryzm, aby odnieść się zarówno do idei, ze mężczyźni są nadrzędni wobec kobiet i ciągle istniejącego przekonania, że to mężczyźni i męskie doświadczenia stanowią normatywne standardy, według których oceniane są kobiety. W końcu, esencjalizm biologiczny, który służy racjonalizacji i uprawomocnieniu dwóch pierwszych pryzmatów przez traktu wanie ich jako naturalnej i nieuniknionej konsekwencji wrodzonych ró/nn biologicznych między płciami. Główne pytanie Iłem dotyczy sposobu, w giki wspomniane pryzmaty prowadzą do uwewnętrzniemu uświęconych przez kul turę wzorów płciowych przez mężczyzn i kobiety.

Proces nabywania płci kulturowej, twierdzi Iłem, stanowi po prostu szczególny rodzaj procesu enkulturacji (wrastania w kulturę) lub soc|alizac|i. Omawia dwa procesy, które uważa za decydujące dla osiągnięcia „sukcesu” podczas enkulturacji. Po pierwsze, zinstytucjonalizowane praktyki społeczne programują codzienne doświadczenia jednostki tak, aby wpasowały się one w wyznaczone koleiny/matryce kultury w określonym społeczeństwie, czasie i miejscu. Jednocześnie jednostki są nieustannie bombardowane jednoznacznymi lekcjami, które Iłem nazywa metaprzeslaniamt - pokazującymi rzeczy ważne i wartościowe oraz znaczące kulturowo różnice między członkami danej kultury. Przez te dwa procesy pryzmaty kultury są przenoszone do świadomości jednostek. Wspomniane procesy są tak zupełne i kompletne, że

W iliiin.ii /emu Sylwii 1’ikiil pryzmaty s.| nazywane rodzajowymi, a polary/.ic|.i pola ry/.n|.| rodzajów. / powodu przyjętego przeze mnie terminu „pleć kulturowa" konsekwentnie .1 owiję okicsleiiia „pryzmaty płciowe" i „polaryzacja płciowa" - pr/.yp. tłum.