36069 str 1 (3)

104 Ko/d/ial 4. Socjalizacja płciowa we wczesnym dzieciństwie

Patrząc na noworodki przez okno szpitalne) sali. obserwujący mogą zwykle odróżnić. z niewielkimi trudnościami, które z dzieci są dziewczynkami, a które chłopcami. Zdolność do rozróżniania pici nowo narodzonych dzieci me wynika jednak z oczywistych różnic natury fizycznej między dziewczynkami a chłopcami, lecz raczej z faktu, iż personel medyczny owija dziewczynki w różowe kocyki, a chłopców w niebieskie. Ponadto imiona dziewczynek są wypisane na różowych kartach, podczas gdy chłopców na niebieskich. Rhode (1997) twierdzi, że na początku XX w. dziewczynki ubierano na niebiesko, ponieważ kolor ten kojarzono z delikatnością, natomiast chłopców ubierano na różowo, gdyż kolor ten przywodził na myśl męskość. Oczywiście dobór kolorów me ma tu znaczenia. Istotne są cechy, jakie poszczególne kolory miały oznaczać. Od chwili swego urodzenia dziewczynki są uważane za delikatne i drobniutkie, a chłopcy za silnych - są to popularne stereotypy związane z płcią kulturową, które przekładają się na późniejsze oczekiwania wobec zachowań dzieci każdej z płci.

w tym rozdziale omówimy sposoby przekazywania tych oczekiwań dzieciom w trakcie socjalizacji. Przez socjalizacje rozumiemy trwający całe życie proces naucza-m.i i uczenia się wartości oraz norm społecznych, również i tych. które dotyczą płci kulturowej. Socjalizacji poświęcimy wiele miejsca na lamach tej książki, jednak w tym rozdziale skoncentrujemy swoją uwagę na tej jej fazie, która zachodzi we wczesnym dzieciństwie. Na wstępie trzeba stwierdzić, że socjalizacja dotycząca płci kulturowej stanowi niekiedy część świadomych działań dorosłych, wykorzystujących jasno określone kary i nagrody do uzyskania oczekiwanych zachowań w tym zakresie. Wyraźne sankcje za podejmowanie takich działań, które uznawane są za nieodpowiednie dla ich płci, spotykają w szczególności chłopców. Socjalizacja w zakresie płci kulturowej może być jednak także bardziej subtelna. Często dzieci uczą się być dziewczętami lub chłopcami przez obserwowanie interakcji, w jakie wchodzą dorośli między sobą. dorośli z innymi dziećmi, a także przez narzucony im sposób ubierania się oraz otrzymywane zabawki i książeczki. Ponadto dzieci socjalizują także wyraźnie siebie wzajemnie przez interakcje w grupach rówieśniczych.

Zanim omówimy proces socjalizacji w kontekście płci kulturowej we wczesnym dzieciństwie, rozpatrzymy naipierw proces socjalizacji sam w sobie. Na wstępie dokonamy analizy założeń kilku teorii, które próbują wyjaśnić, w jaki sposób małe dzieci uzyskują swoją tożsamość dziewczynki lub chłopca.

W jaki sposób dzieci uczą się płci kulturowej?

Kajania pokazuj;), że już w wieku 18 miesięcy dzieci wykazuj.) preferencje na rzecz zabawek, które stereotypowo wiąż.) się z określoną płcią kulturową. Zanim osiągną wiek 2 lat, są juz świadome zarówno własnej płci, jak i pici innych osób, a między 2 a 3 rokiem życia zaczynają dokonywać identyfikacji tych specyficznych cech i zachowań, które są stereotypowo określane jako dziewczęce lub chłopięce (Ciolombok, h'ivush 1994). Jest dla nas oczywiste, że

chłopcy podejmuj;) pewne (uważane za myskic) dzi ....... i i< dyno .1 iewi y

W jaki sposób dzieci iic/j się |»l» • kulonowi |    • • *

Cw.f (A ^~( .    X(Lźrr'/    v

dzieci bardzo wcześnie otrzymu|ą przcl iz\ dniy« / i« < pl. ■ kitli......i i In >1

interesuje nas odpowiedź na następni.|sc pytano ss |aki >i.......I• ' > l m,»«iu|.|

one uzyskane informacje do ks/.taliowama wyobta/irt lehu ims- li ma zrozumienia świata, który ich otacza? Innymi słowy w |.ilo .......li mali

dziewczęta uczą się, zc są dziewczętami, a mali; lilnp; \.    ■ . 11 lilup, miii llo

może - co jest jeszcze ważniejsze ss |.iki .posol* dzieci m/| nę, /> icdyiiu

ta pewne inne działania (uznawane za typowi dl i dziew, z.)i) t hlpowicdzi na te pytania próbowało udzieli; wielu nnniiknw, i|inn ni) si\ ni iz m alizą głównych założeń teorii psychoanalityczne!, teorii .polrtziiego uczenia się i teorii rozwoju poznawczego.

1*W    • y>oć €CZ«>U i/to,

Teorie psychoanalityczne

UJok,\ zuaJ^

Z cal.) pewności.) najbardziej zn.iii.) teorię rozwoju tożsamości dotyczącej pici kulturowej stworzył austriacki lekarz Zygmunt Freud (1X56-1939). Podejście Freuda jest znane jako teoria identyfikacji.

Według Freuda, w rozwoju swojej osobowości dzieci przechodź.) przez wiele etapów rozwoju psychoseksualnego. W trakcie dwóch pierwszych etapów, określonych przez Freuda odpowiednio jako faza oralna i analna, chłopcy i dziewczęta wykazują dość duże podobieństwo w zakresie zachowań i zdobywanych doświadczeń. Wynika to z faktu, iż zarówno dla chłopców, |.ik i dziewcząt, matka jest podstawowym obiektem doświadczanych przez nie emocji, stanowi ona bowiem ich główną opiekunkę i źródło zaspoko|em.i po trzeb. Niemniej jednak, w wieku lat 4, pojawia się zasadnicze zróżnicowanie w rozwoju osobowości. Wówczas to dzieci stają się świadome w łasnych narzą dów płciowych, jak również i faktu, że są one odmienne u dziewcząt i chłop ców. Ta świadomość rozpoczyna trzecią fazę rozwoju zwaną /alln zna. Pod; zas rej fazy występuje zjawisko identyfikacji - dzieci rozpoczynają w swoich za chowaniach nieświadome naśladowanie zachowania rodzica tej samej pici.

W ten sposób uczą się zachowań właściwych dla danej pici kulturowej. Istotny jest tu przy tym fakt, iż identyfikacja nie przebiega w taki sam sposób u chłopców i dziewcząt.

W wypadku chłopców, identyfikacja wynika w dużym stopniu z - jak to ii|iuujc Freud lęku przed kastracją. W tym wieku chłopiec odczuwa pociąg seksualny do matki i zaczyna postrzegać swojego ojca jako rywala (zjawisko zwane kompleksem Fdypa). Zazdrość ta przemija w momencie, gdy chłopiec zobaczy narządy płciowe dziewczynki, a w szczególności łechtaczkę. Dochodzi wówczas do wniosku, że z jakiegoś powodu wszystkie dziewczynki zostały wykastrowane; pojawia się wówczas lęk przed podobnym wydarzeniem, które |.ik jest przekonany - czeka go, jeśli nie przestanie współzawodniczyć z ojcem t lilopiec dostrzega wielkość i silę swojego ojca i przypuszcza, ze