70424 lichtarski (31)

62 1 Istota i całe przrdsięhiont'

Właściciele aktywni, oprócz celów charakterystycznych dla każdego przedsięwzięcia kapitałowego (maksymalizacja stopy zwrotu kapitału), są zainteresowani również maksymalizacją wpływów decyzyjnych, co przejawia się w walce

0    tzw. kontrolny pakiet akcji. Ich interesy są podobne do interesów właścicieli przedsiębiorstw typu partnerskiego, tj. występuje dążenie do pełnego wykorzystania „triady prawa własności” (posiadania, korzystania i rozporządzania)⁴. W ccłu realizacji tych praw zasiadają oni w radach nadzorczych, za co pobierają wynagrodzenie i mają decydujący wpływ na wybór zarządców (menedżerów).

Właściciele pasywni, dostarczający jedynie (lub aż) kapitału umożliwiającego funkcjonowanie spółki akcyjnej, zainteresowani są w zasadzie prawem korzystania (tj. możJiwością czerpania dochodów) z zaangażowanego kapitału. Dla tego typu inwestorów wyłączne prawa posiadania i rozporządzania nie mają większego znaczenia. Zainteresowania właścicieli pasywnych koncentrują się więc na maksymalizacji stopy zwrotu kapitału, osiąganego w dwojaki sposób: poprzez wartość dywidend przypadających na jedną akcję⁵ oraz poprzez wzrost w artośd akcji (w razie ich spieniężenia).

Maksymalizacja zysku, w długim okresie charakterystyczna jako cel działalności gospodarczej w opisanych tu typach przedsiębiorstw — w korporacji staje się niejako środkiem osiągania wiązki celów bardziej skomplikowanych. Stanowi warunek konieczny realizacji celów właścicieli kapitału, takich jak: maksymalizacja dywidend na jedną akcję, wartości akcji na rynku kapitałowym czy kontroli decyzyjnej. Cele te mają niejednokrotnie charakter konfliktogenny, a ich ranga w poszczególnych przedsiębiorstwach zależy od struktury grup interesów i urzeczywistnia się przyjęciem określonej polityki dywidend, a niejednokrotnie samej strategii własnościowej firmy (wpływ na firmę poprzez posiadanie kontrolnego pakietu akcji).

Grupa najemnej kadry menedżerskiej (zarządców) wysokiego szczebla (np. rady nadzorczej i zarządu) - wybierana, kontrolowana i oceniana przez aktywnych właścicieli (inwestorów) - reprezentuje ich interesy [2, s. 305-360]. Ich zadaniem jest „transmisja” celów ogólnych na język praktyki gospodarczej (cele szczegółowe). W sposób naturalny są oni zainteresowani zachowaniem status quo: sytuacji własnościowej i oddziaływania grup interesu, gdyż wpływa to korzystnie na ich pozycję zawodową i dochodową. W celu uaktywnienia postaw tej grupy stosuje się często systemy partycypacji w zyskach przedsiębiorstwa

1    wypłatach nagród w formie akcji przedsiębiorstwa. W pierwszym przypadku wzmacnia to motywację do utrzymania status quo przedsiębiorstwa, w drugim zaś

⁴ Prawo posiadania to prawo bieżącego użytkowania lub zaniechania użytkowania rzeczy; prawo korzystania to prawo czerpania (zawłaszczania) korzyści, w tym dochodów z tego użytkowania; prawo rozporządzania to prawo zmiany przeznaczenia, sprzedaży lub darowania, dziedziczenia (rzeczy, nic prawa własności na jej częściach ułamkowych) itp.

¹ W naszych rozważaniach pomijamy dwa skądinąd ważne problemy: podział akcji na tzw. uprzywilejowane i zwykłe oraz podział spółek akcyjnych na txw. publiczne i prywatne [5].

może wpływać na zmianę celów firmy poprzez zwiększenie uprawnień decyzyjnych i nowych konfiguracji grup interesu opartych na prawach własności

Grupa pracowników najemnych (w tym także kadra menedżerska niższego szczebla), w sytuacji braku prawnie (lub umownie) zagwarantowanego systemu partycypacji decyzyjnej, ma niewielki wpływ na kształt celów firmy. Humanizacja procesów gospodarczych doprowadziła jednak w wielu krajach do zapewnienia (prawnie lub zwyczajowo) udziału przedstawicieli pracowników w podejmowaniu decyzji dotyczących celów firmy. Naturalna skłonność tej grupy do preferowania wzrostu poziomu wynagrodzeń (co niejednokrotnie jest sprzeczne z maksymalizacją zysku czy określoną polityką dywidend) oddziałuje korygujące na cele przedsiębiorstw.

E.    Spółka pracownicza (ESOP — employee stock ownership plan). Zorganizowana prawnie w formie spółki akcyjnej lub spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, w swej konstrukcji grup interesów przypomina spółdzielnie pracy. Oznacza to niejako powrót do jedności dwóch czynników produkcji: kapitału i pracy, oraz przeciwdziałania w jej ramach dychotomiczncj sprzeczności interesów. Konfliktom pomiędzy teraźniejszością (płace) a przyszłością (zysk w długim okresie) spółka pracownicza stara się zapobiegać, uzależniając przyszłe dochody pracowników od przyszłej wartości udziałów (akcji), których posiadaczami są wyłącznie pracownicy. Ta forma własności w praktyce ma podobną liczbę zwolenników i przeciwników.

F.    Przedsiębiorstwo państwowe i komunalne. W tych typach przedsiębiorstw, tzw. własności wspólnej, zarówno na gruncie teoretycznym, jak i praktycznym niemożliwe jest jednoznaczne określenie grupy właścicieli środków produkcji. Powoduje to brak możliwości transformacji (przez kadrę menedżerską) tradycyjnego celu właściciela kapitału (reprodukcja kapitału poprzez zysk w długim okresie) na cele szczegółowe.

Przetrwanie jako cel przedsiębiorstwa państwowego, możliwe jedynie dzięki dodatnim wynikom w ramach tzw. twardego finansowania, oznacza w praktyce skłonność do maksymalizacji plac pracowniczych (w tym menedżerów). Nic zapewnia to automatycznie lepszej sytuacji płacowej pracowników (w porównaniu z firmami prywatnymi). Brak naturalnego celu maksymalizacji zysku w długim okresie (brak właściciela środków produkcji) uniemożliwia osiągnięcie porównywalnej do firm prywatnych efektywności gospodarowania, a w konsekwencji nie stwarza warunków dobrego opłacania siły roboczej, mimo że w takim przedsiębiorstwie płace, mniej łub bardziej jawnie, stają się głównym celem. Kadra menedżerska (w tyra dyrektorska) w przedsiębiorstwach państwowych występuje bardziej w roli związkowców aniżeli właścicieli środków produkcji Państwo stara się przeciwdziałać temu negatywnemu stanowi rzeczy konstruując (poprzez systemy ekonomiczno-finansowe) rozwiązania symulujące naturalne zestawy cdów reprezentowanych przez właścicieli. Dokonuje się tego uzależniając wyna-