79513 str 142 143 (2)

42. CZARTOWSKA DYPLOMACJA

1.    Diabli najczęściej używają stroju niemieckiego, czarnego przykrótkiego fraczka oraz kapelusza, często trójgraniastego. Jako nieodzowne insygnia służą im rogi, pazury, czasem kopyta i ogon. Stąd u Mickiewicza w Pani Twardowskiej:

Diablik był to w wódce na dnie.

Istny Niemiec, sztuczka kusa,

Skłonił się gościom układnie,

Zdjął kapelusz i dał susa.

Z kielicha aż na podłogę Pada, rośnie na dwa łokcie Nos jak haczyk, kurzą nogę I krogulcze ma paznokcie.

Wyjątek stanowił Boruta, diabeł stosujący się do czasów i mody, który w swej karierze zamienił chłopską sukmanę na kontusz, a ten z kolei na ciemny urzędniczy garnitur. (Zob. J. Grodzka: Legendy łęczyckie, 1960.)

2.    Na Łysą Górę w paśmie Gór Świętokrzyskich i na liczne różne inne łyse góry jeżdżą wiedźmy na miotłach, łopatach i ożogach.

3.    Koedukacyjne czartowskie narady produkcyjne zwą się sabatami czarownic i sejmami piekielnymi. Wyprawy na sabat posiadają bogatą dokumentację bajkową, zgromadzoną w Polskiej bajce ludowej (t. II, Typ 3045). (Zob. także: J. Tuwim: Czary i czarty polskie, 1960.)

4.    Władcą piekielnym jest Lucyper (łac. Lucifer) zastępuje go Belzebub, prezesem intelektualistów jest Mefistofeles, zwany także Mefistofelem lub po prostu Mefistem.

5.    Niekiedy diabli urzędują w postaci zwierząt, najchętniej w postaci czarnego kota, karego rumaka, capa lub ropuchy.

6.    Diabelska dokumentacja to cyrografy podpisywane krwią i pieczętowane odciskami pazurów.

7.    Wspomniany już Boruta jest akredytowany w Łęczycy i pobliskich okolicach, Widoradzki w Wieluniu, Rokita, zwany czasem Rokickim, w Olkuszu i okolicy. Kusy nie ma stałego miejsca zamieszkania, Wierzbicki i Łoziński urzędują na Podlasiu. Mefisto przybywa na pobyt czasowy do gmachów oper. (Zob. A. Fiszer: Diabeł w wierzeniach ludu polskiego. W: Studia staropolskie. Księga ku czci Aleksandra Brucknera, 1928.)

8.    Belfagor, delegowany przez władcę na ziemię dla sprawdzenia słuszności zażaleń potępieńców na żony, które zaprowadziły ich do piekła lub — wedle innych źródeł — zmuszony przez jakieś inne okoliczności, poślubia kobietę. Nie mogąc sobie z nią poradzić, musi ratować się ucieczką. Tę haniebną klęskę szeroko opisywały w Azji i Europie pióra tej miary co N. Machia-velli, a u nas L. Siemieński i K. Tetmajer. Naukowego opracowania problemu dokonał J. Krzyżanowski w Paralelach (1961, s. 429—432).

9.    Diabli pogląd na spółki akcyjne jest taki sam, jak pogląd jaskółek, co poszło w przysłowie: „Mówiły jaskółki, że niedobre są spółki.” Diabeł, o czym wiemy z bajek, wielokrotnie próbował uprawiać pole do spółki z chłopem lub babą i zawsze przy podziale plonów źle na tym wychodził, bo gdy w umowie zastrzegł sobie to, co nad ziemią wyrasta, chłop siał rzepę, buraki itp. Gdy zaś następnego roku diabeł zawarował sobie to, co w ziemi zostaje, gospodarz siał proso lub zboże. Nauczony złym doświadczeniem przerzucił się czart do hodowli. Ale i tu nie wiodło mu się lepiej, bo gdy wybrał „to co z zewnątrz” — otrzymał szczecinę, a chłopu zostało mięso. Gdy zaś odwrócono umowę, chłop hodował owce i sobie zatrzymywał wełnę.

(Zob. J. Krzyżanowski: Polska bajka ludowa, 1963, Typ 1030.)

10. Kwestie sporne najczęściej rozstrzygają diabli za pomocą zakładu. Kto wygra zakład ■— wygrywa spór. Bogata jest dokumentacja bajkowa takiego postępowania.

(Zob. J. Krzyżanowski, jak wyżej, Typ 1060.)

143