80877 skanuj0019

TEIZM

podkreślenia, że prawo takie nie dostarcza żadnej informacji o świecie, będąc prawdziwe przy każdym możliwym stanie rzeczywistości; zachowuje się więc pod tym względem analogicznie jak nic nie mówiący układ słów zwany tautologią na grancie stylistyki lub dawnej retoryki (zob. niżej /2 /). Z filozoficznego punktu widzenia tautologie logiczne są najbardziej bezspornym przykładem twierdzeń a priori, czyli takich, które są prawdziwe niezależnie od jakiegokolwiek doświadczenia.

2. Wypowiedź, w której wyraz określający nie wzbogaca treści wyrazu określanego, lecz ją tylko powtarza; traktowana zwykle jako figura retoryczna lub po prostu jako stylistyczna nieporadność.

TEIZM (gr. thcós; nłc. theista - teista, ten kto wierzy w Boga) ang. theism; fr. thćisme; nm. Theismus

Termin „teista", pochodzenia angielskiego (theist), powstał już w XVI w., a rozpowszechniony został przez R. Cudwortha w łyp w. Używany w Anglii zamiennie z terminem „deista" (deist), który jest pochodzenia francuskiego (dćiste), na przełomie XVH i XVIII w. oznaczał postać niedowiarstwa, zachowującego wprawdzie wiarę w istnienie Boga, lecz odrzucającego Objawienie chrześcijańskie. Obydwa terminy (nm. Theist -— Deist) odróżnił ostatecznie od siebie dopiero w 1781 r. I. Kant (Krytyka czystego rozumu, A 631, B 659).

Współcześnie: stanowisko będące odmianą —» monoteizmu, przyjmujące: a) istnienie Boga (w przeciwieństwie do —> atei-zmu /a/) — b) jedynego (w przeciwieństwie do —» politeizmu), c) osobowego i transcendentnego (w przeciwieństwie do —> panteizmu), d) będącego stwórcą świata (w przeciwieństwie do —» materializmu /l/) i e) sprawującego nad nim opatrznościową opiekę (w przeciwieństwie do deizmu /l/; —» Opatrzność /II/). Istotną lezą teizmu jest twierdzenie, że Bóg jest bytem osobowym.

TEMPERAMENT

TELEOLOGIA (gr. teleos = doskonały, osiągający cel + logos — słowo, nauka) nłc. teleologia; ang. teleology, fr. teleologie; nm. Teleologie

Termin utworzony w XVIII w. przez Cli.' Wolffa (Philosophia rationalis'sive logica, 1728).

1.    Dociekania dotyczące celu (1,2) lub —^ celowości.

2.    Równoznacznik —> finalizmu, zwany też teleologizmem, tj. doktryna, według której istnieje w świecie celowość, nakładająca się na przyczynowość sprawczą; vs—» mechanicyzm (2). Rozróżnia się:

a)    teleologie metafizyczną — rozwój świata podporządkowany jest ostatecznemu celowi;

b)    teleologię transcendentną — świat i wszystkie rzeczy mają oprócz celów im-manentnych cel znajdujący się poza nimi — Boga;

c)    teleologię immanentną -— cel świata i wszystkich rzeczy zawarty jest w nich samych;

d)    teleologię antropocen tryczną — człowiek jest celem wszystkich rzeczy i siebie samego; —»antropocentryzni.

TELEOfcOGIZM syn.~> Finalizm.

\

TELEONOMJA (gr. telłis - cel + nótnos m prawo) ang. teięonomyyir. tćleonomie, tćle nomie

Termin wprowadzony przez C. S. Prr-TENDR1GIIA (1958) dla( odróżnienia właściwego naukom biolagtar.nym pojęcia —» finalizmu (3) od metafizycznego bądź też witalistycznego tpojęcia\--> teleologii (2); współcześnie coraz częściej stosowany w naukach p r z wr o cl ni czy chVm. in. przez J. Monoda) na określenie właściwości przystosowawczych: uporządkowania, organizacji i —» homeostazy (2) strukturśi funkcji organizmów/zywycn.

TEMPERAMENT (lc. temperamentum ~ proporcjonalna mieszanina elementów ja-

TEOCENTR Y ZM

kiejś całości, uj fr. tempćramen-

Zespół cech wieka, charaV emocjona I nośe wytrwałość, f. peramenhi są y. biochemiczny-::' gicznych, ale f modyfikował:^! skowo-kultim-

TEOCENTRY/ tron (łc. centrun theocentrism

1.    W historii wyrazem prze: czyną, ośrodk wszystkiego, o wie powinny 1 cza zagadnień i losu i przezrv\

2.    Zasada str jańskiej, al-cer. wszeństwo za; pośrednio Bog: tryzm nie przr centry zmówi > gd\'ż teologia aspekty może I antropocentryt.

TEODYCEA Bóg + dike — pr theodicee, lheódi> zee

Termin w pro niza (1.710) w I go poświęceń< ści Bożej w od ciwko istnien i Stwierdzeniu is dc TModicee siu Thomme et Tor i;.

Od XIX w. -również teolo; naturalna (fi!'

871

872