85684 Untitled 6 (3)

15-i

WIELOGŁOWY LEW.IAT/.N I C3KUPA SPOŁECZNA

zajdzie, albo przynajmniej przekonanie, że się powinno interesy grupy przekładać nad swoje Charakterystyka więzi społecznej może się jednak różnicować w związku z różnorodnością grup społecznych. W tym samym mniej więcej czasie, kiedy Ludwik Gumplowicz zajmuje się zagadnieniem solidarności członków grupy społecznej w związku z problemem antagonizmów międzygrupowych, F. Tonnies w swej słynnej pracy, którą przed chwilą wymieniłem^{1 2}, dzieli zbiorowości ludzkie na dwie podstawowe kategorie w zależności od typu więzi w psychikach członków grupy, w zależności od uczuciowego łub racjonalnego charakteru tej więzi. W kilkanaście lat później Durkheim podda analizie dwa typy więzi społecznej, inaczej pojęte niż u Tónniesa, analizując równocześnie warunki materialne, w jakich zwycięża jeden lub drugi typ więzi³.

W tych wszystkich interpretacjach więź społeczna może ulegać stop-.-pniowaniu. Jeżeli się zatem określa grupę społeczną przez więź społeczną, można (grupę społeczną traktować jako zbiór, który jest grupą w większym łub 'mniejszym stopniu. Tak pojmuje sprawę Tonnies, kiedy mówi o stopniach istnienia zbiorowości, które są przedmiotem jego rozważań, albo .MacDougall, który szereguje grupy społeczne wedle stopnia więzi odczuwanej przez członków. Mierzyć stopień więzi można, oczywiście, tylko zachowaniem się członków grupy. MacDougall podaje przykładowo typy zachowań się odpowiadające różnym stopniom więzi społecznej!⁴.

W dzisiejszej socjologii amerykańskiej dla oznaczania więzi społecznej, która, ma charakteryzować grupę, rozpowszechnił się termin ,,identyfikacja”! Idzie tu o taki stosunek do innych członków zbiorowości, który wyrażamy zaimkiem osobowym liczby mnogiej „my", Oczywiście, treść tegoj zaimka może być bardziej lub mniej bogata. I pojęcie identy-

fikacji nie jest jasne. Podstawowym elementem jest lu poczucie czy przekonanie o przynależności do grupy, ale „przekonanie o przynależności" może.być różnie rozumiane. Jeżeli jest to aprobująca świadomość uczestnictwa, to implikuje ona, w większym lub mniejszym stopniu i pod tymi lub innymi względami, wspólność celów, wspólność norm i sposobu patrzenia na rzeczy, pozytywne zainteresowanie losem innych członków grupy. Ale pojęcie identyfikacji komplikuje się, gdy przyjmujemy pojęcie reference group wprowadzone w r. 1942 przez H. H. Hy-mana ⁵ i dość szeroko stosowane dzisiaj w psychologii społecznej. Reference group, termin trudny do przełożenia na język polski, to grupa będąca źródłem norm i wzorów, wedle których jednostka ocenia samą siebie i w której pragnie uczestniczyć. Jeżeli zakładamy, że reference group nie musi być identyczna z grupą, w której się uczestniczy, to w tych wypadkach, kiedy to jest tylko grupa, do której jednostka aspiruje, mamy taką sytuację, jak gdyby „dusza zbiorowa” z metafory Durkheima znalazła się dla kogoś poza zbiorowym ciałem, którego ów ktoś jest cząstką. Wówczas należałoby rozróżnić .w .postawach jednostki-identyfikację.„jjręalipą i identyfikację potencjalną, a treść identyfikacji realnej zostałaby bardzo zubożona.

Dla niektórych socjologów podstawowym czynnikiem więzi, która decyduje o istnieniu grupy społecznej, jest świadomość wspólnego stosunku do pewnych przedmiotów, symboli lub osób ^{6 7}. Dupreel stworzył nawet specjalny termin dla oznaczenia stosunków społecznych, opartych na wspólnym stosunku do trzeciego człoria: może nim być wspólny przyjaciel, wspólny wróg, przedmiot wspólnego kultu. Dupreel nazywa takie stosunki les rapports sociaux compttmentaires i określa grupę społeczną jako zbiór jednostek połączonych między sobą i wyróżniających się od innych jednostek przez takie właśnie stosunki społeczne pozytywne i dopełnione przez człon pośredniczący (positifs et complómentaires) ^s.

1

Por. słownikowe określenie amerykańskie social group: „A number of persons between whom exiSls a psychic interaction and who are set apart by that interaction in their own minds and in those of others as a recognized enlity. The social group reąuires for its existence a durable conlaet between persons out of which contimious interaction may arise, a consciousness of sufficient lilceness or common interest to establish some degree of idenlification of each with the group and some strueture recognized by the members as essential to achieve its continued existcnce as an entily”. II. P. Fairchild (ed.), Dictiouary of Sociology, New York 1944, s. 283.:

2

*    Gemeinschaft mul Gesellscluift, 1881.

3

*    Solidaritć mćcaniąuc, oparta na przekonaniu o wzajemnym podobieństwie członków społeczeństwa, i solidaritć organic/ua, oparta na przekonaniu, że są sobie nawzajem potrzebni w wyniku podziału pracy. De la diuision du travail social, Paris 1893.

4

Group Mind, 1020.

5

Por. M. Sherif, Reference Group in Uuman Reiations, w zbiorowej książce Sociological Theory, Macmillan 1957.

6

* „Group members rriust have common attitudes. They acąuire a structural relationship to eaeh other by their distinctive attitudes to objects, persons, symbols or actions". Ralph Ross i E. van den Ilaag, The Fabric of Society, New York 1957, s. 57.

7

E. Dupreel, Sociologie generale, Paris 1948. Pozytywny stosunek społeczny może być wynikiem zarówno pozytywnego, jak negatywnego wspólnego stosunku do trzeciego czlona. Proces umacniania więzi społecznej przez wrogi stosunek do obcych byl przedmiotem zainteresowań zarówno Freuda, jak Gumplowicza. Nowością u Duprćela jest wprowadzenie stosunków dopełnianych przez człon pośredniczący do określenia grupy społecznej.