86437 skanuj0006 (517)

Andrzej Meissner

myśli Wiadomości statystyczne o mieście Lwowie (1874—1939), gdzie obok stosunków demograficznych, ekonomicznych, społecznych zostały uwzględnione sprawy oświaty, dobroczynności, stowarzyszeń i organizacji oświatowych. Drugim wydawnictwem była Statystyka miasta Krakowa (1887 —1912). Od 1902 r. został wprowadzony stały układ treści, na który składały się m.in. informacje o ludności, zabudowie miasta, przemyśle i handlu, wyznaniach, zdrowiu i oświacie. Obolfrmateriału statystycznego były zamieszczane tam obszerne komentarze dotyczące stanu szkolnictwa i opieki nad dzieckiem w danym roku kalendarzowym.

Dopełnieniem zaprezentowanych wydawnictw statystycznych są speqalistyezne publikacje, jak np. Skorowidz przemysłowo-handlowy Królestwa Gralicyi i Wielkiego Księstwa Krakowskiego (Lwów 1906), w którym został podany wykaz szkół zawodowych.

Podsumowując rozważania na temat źródeł statystycznych do dziejów szkolnictwa galicyjskiego, należy podkreślić ich stosunkowo dużą wiarygodność wynikającą z faktu istnienia systemu kontroli badanych instytucji. Biorąc też pod uwagę zasady funkcjonowania administracji austriackiej, możemy informacje o ilościowym stanie szkolnictwa uznać za obiektywne. Warto też podkreślić, że opracowania te powstawały w wyspecjalizowanych instytucjach posługujących się naukowymi metodami w procesie gromadzenia i opracowania materiału statystycznego.

Z materiałami statystycznymi korespondują tzw. sehematyzmy, mające charakter roczników statystyczno-personalnych. Nie wdając się w historię tego wydawnictwa, co uczyniła już Henryka Kramarz¹,

należy tylko przypomnieć, że pierwszy zidentyfikowany rocznik pochodzi z 1776 r. i od tego czasu z niewielkimi przerwami był wydawany do 1914 roku. Wprawdzie charakter i nazwa wydawnictwa ulegała zmianom, lecz ostatecznie przyjął się tytuł Schematismus derer Kónigreich Galizien und Lodomerien, natomiast po uzyskaniu autonomii Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem. Wzorowany był on na austriackiej edycji pt. Hof- und Staats Schematismus des Kaiserthumes Oesterreich i zawierał wykazy najwyższych władz, urzędów i instytucji państwowych w całej monarchii wraz z obsadą personalną. Jest to ważne źródło umożliwiające identyfikacje systemu władzy i wprowadzonych instytucji na terenie objętym zaborem austriackim zwłaszcza w początkowym okresie jego istnienia.

Sehematyzmy galicyjskie wydawane były przez Namiestnictwo i zamieszczały obsadę kadrową władz i urzędów krajowych, instytucji kościelnych i społecznych. Oddzielne miejsce zajmował w schematyz-mach dział pt. Unterricht md Bildung-Anstalten, który po 1870 r.

—    kiedy to kolejne roczniki wydawane były już w języku polskim

—    nosił nazwę Zakłady naukowe i wychowawcze. W pierwszej połowie XIX wieku poszczególne roczniki zawierały obsadę personalną władz szkolnych, uniwersytetów, szkół średnich, a potem szkół ludowych. Z czasem wykaz instytuq'i szkolnych został rozszerzony o wszystkie istniejące typy placówek i poprzedzony krótkimi informacjami o ich powstaniu i rozwoju. Zestawiając te materiały na przestrzeni kilkudziesięciu lat, możemy formułować prawidłowości odnośnie do kształtowania się sieci szkolnej oraz przemiany w dziedzinie organizacji placówek oświatowych, uzyskać informacje o fluktuacji kadr oświatowych i ruchu służbowym,

a także o ilościowym rozwoju kadry pedagogicznej i jej awansie! ' zawodowym. Ma to szczególne znaczenie dla okresu przedautono-micznego, dość ubogo zaopatrzonego w źródła drukowane do. dziejów oświaty w Galicji.

-53-

1

H. Kramarz, Sehematyzmy galicyjskie jako źródło historyczne, Studia Historyczne 1982, z. Ł s. 27—47 oraz Jeszcze raz w sprawie schematyzmów galicyjskich, Studia Historyczne 1985, z. 14, s. 363-365. Ponadto M. Tyrowicz, Kilka uwag o schematyzmach galicyjskich jako źródle historycznym, Studia Historyczne 1983, z. 4, s- 699—701. H. Kramarz dokonała inwentaryzacji schematyzmów galicyjskich w polskich i niektórych zagranicznych zbiorach bibliotecznych. W uzupełnieniu tego wykazu należy jeszcze podać zbiory Biblioteki Muzeum Okręgowego w Rzeszowie, która posiada roczniki od 1820 do 1914 roku z niewielkimi brakami, zaś Biblioteka Główna Uniwersytetu Rzeszowskiego od roku 1892.