87077 P1190065 (2)

ŹRÓDŁA I METODY

ŹRÓDŁA I METODY

ÓĆraay aieheolOBlczne

(arehaaologlcal panoda)

WCZMIM

tradnlowlecza

(EartyMadlaval

UlKM)

okras żelaza

(Iron aga)

okras bratu (Branża ago)

naolll

(NaollUilc)

Byc. 2.16. Diagram pyłowy osadów z Jeziora Świętokrzyskiego w Gnieźnie iluatru|*cy dynamikę oman zawanotfd grabu i paUnologk znydi wtbźnftdw antropogenicznych - od neolitu po wczesne ircdnlowicrar (za K. ToboMOml podarczych, najwcześniejszych organizacji państwowych, ustroju politycznego, religli, okoliczności przyjmowania chrześcijaństwa, kultury materialnej i społecznej czy sztuki wojennej. Dla okresu plemiennego szczególnie cenne są zwłaszcza przekazy na temat ludów zamieszkujących ziemie polskie, zamieszczone np. w opisie grodów i terytoriów z północnej strony Dunaju u tzw. Geografa Bawarskiego (pierwsza połowa DC w.). W okresie tym pojawiają się aż trzykrotnie wzmianki o Wiśianach — zamieszczone w Dziejach świata (anglosaskiej przeróbce dzieła O rozjusza, dokonanej na zlecenie króla Alfreda), a następnie w opisie Germanii i Słowiańszczyzny u Geografia Bawarskiego oraz w anonimowym Żywocie św. Metodego. Przedmiotem zainteresowań archeologów są też przekazy o obyczajach pogrzebowych Słowian, opisywanych wielokrotnie w ruskich łatopisach z wieku XII (.Powieść minionych lat), znajdujące materialne odwzorowania w wielu znaleziskach nekropołicznych z terenów ziem polskich.

Nieocenionym źródłem danych pozostają kroniki Galla Anonima i Wincentego Kadłubka, a z pisarzy zachodnich — odnosząca się do czasów Mieszka I i, Bolesław a Chrobrego kronika biskupa merseburskiego Thietmara. Dziejów i kultury ludów Pomorza dotyczą liczne ustępy kronik piszącego w drugiej połowie XII w. Herborda - autora żywota św. Ottona z Bambergu oraz współczesnego mu Heimolda — proboszcza z Bozowa w ziemi holsztyńskiej, autora Kroniki Słowian. O Polsce czasów Mieszka sporo interesujących danych znaleźć można w kronice hiszpańskiego kupca pochodzenia żydowskiego Ibrahima ibn Jakuba. Natomiast o stosunkach polsko-niemieckich w czasach Mieszka I wiele /informacji czerpiemy z kroniki Widukinda, mnicha z Korbel.

Zapiski niektórych kronik stanowią niekiedy cenny punkt wyjścia do projektowania badań nad danym ośrodkiem. W Latopisie balicho-wofyńskim znaleźć można opis topografii Sandomierza w okresie poprzedzającym najazd tatarski z 1259 r. Dowiadujemy się, że miasto składało się z obwałowanych członów jpbronnych (gorod i dietinieć). rozdzielonych fosą i połączonych mostem. Słabiej umocnione było miasto. Tatarzy bowiem, zanim zdobyli gród (w kronice: dietinieć), wdarli się najpierw do podgrodzia (gorod). Dowiadujemy się też, że tutdj znajdowała się świątynia „wielka i przedziwna", wykonana z białego kamienia. której dach kryty był gontem, więc się szybko zapalił, grzebiąc chroniącą się wewnątrz niej ludność. W mieście — podaje dalej kronikarz - było łnnósrwo chat drewnianych, krytych słomą, które z tej przyczyny łatwo było ■podpalić. Dane te konfrontowane były na bieżąco w trakcie wieloletniego projektu badań archeologicznych nad początkami wczesnośredniowiecznego Sandomierza, jakie podjęto tam u progu lat siedemdziesiątych XX w. (por. rozdz. 1).

Możliwości takich jest zdecydowanie więcej. Z Latopisu halicko-uofyńskiego wiadomo, że u progu XIII w. Daniel, książę halicki, wzniósł w Chełmie gród i wymienione imiennie cztery świątynie. Z kolei z tzw. falsyfikatu mogileńskiego dowiadujemy się, które spośród ośrodków mazowieckich były w poło-