88921 SDC10994

formy bez przyimka:

sg. G jego, jeji D jemu, jeji A j* (ji)> ję, je

I jimt, jeję L jemb, jeji pl. G jix*

D jimt

A jfe (m., £.), ja (n.)

I jimt L jip du. G jeju D jima

A ja (m.), ji (f., n.)

I jima L jeju

Ważne znaczenie posiada tu przede wszystkim zaimek jiie, jadę, jeie, zaczynający bardzo często zdania względne. Jak widać, budowa jego oparta jest na zaimku *jb, *ja, *je (zob. wyżej § 13, b, 1), do którego została dodana partykuła względna -ie. Odmianie podlega oczywiście tylko pierwsza część zaimkowa, a partykuła pozostaje bez zmiany, np. G sg. jegoie (m., n.), jejęźe (f.), D sg. jemuie, jejiie itd.

4)    Zaimki dzierżawcze: mojb, moja, moje 'mój', tvojb, tvoja, tiioje 'twój', svojb, svoja, svoje 'swój', naib, naitt, naie 'nasz', vah, va!a, va!e 'wasz'. Wszystkie odmieniają się według wzoru miękkotematowego (zob. odmianę *jb, *ja, *je i Sb, si, se § 35, b).

5)    Zaimki nieokreślone: esrs, iibsja (vbs'a), tbse (uogólniający, upowszechniający) 'wszystek' — deklinacja mieszana (zob. niżej); vbsjakb, -a, -o (vbs'akb, -a, -o) 'wszelki' — odmiana twarda; nikyjb, nikaja, ntkoje 'jakiś' — odmiana jak kyjb itd. (zob. wyżej § 13, b, 3); nikyjb, nikaja, nikoje (przeczący) 'żaden' — odmiana jak kyjb itd. (zob. wyżej § 13, b, 2); nićijb, nilija, niiije (przeczący) 'niczyj' — odmiana jak Hjb, a więc miękka; jedim, jedina, jedino 'jeden, pewien’ — liczebnik posiadający zarazem odmianę zaimka twardotematowego; im, ina, ino 'inny, jeden’ — odmiana taka jak u poprzedniego zaimka; drugb, druga, drugo 'drugi, inny’ — również jako liczebnik porządkowy; o odmianie częściowo według zaimka twardotematowego, częściowo według przymiotnika w formie niezłożonej (rzeczownej) lub złożonej; mbnogb, mbnoga, minogo — 'mnogi, liczny’ — równocześnie jako przymiotnik, odmieniający się podobnie jak drugb, -a, -o; eteri, etera, etero (jeteri, jetera, jetero) 'jakiś, pewien’ — odmiana rzeczownikowa, według deki. I — m. i n., według deki. III—f.

Z opisanych wyżej zaimków nieokreślonych na specjalną uwagę zasługuje zaimek esrs, Vbs’a, Vbse, który miał odmianę mieszaną — częściowo miękką, częściowo twardą (zob. § 35, b). Przejście większości form do typu miękkiego dokonało się po palata-lizacji III (zob. § 12, d, 4), np. N sg. m. vbsb < *vb%b, N sg. f. vbsa < *tbga, N sg. n. vbse < *vb%o, G sg. m. i n. vbsego < *vb%ogo, G sg. f. obseji < *vb%oję itp. Stare formy według odmiany typu twardego zachowały się w następujących przypadkach: I sg. m. i n. Vbsimb, G i L pl. tbsSyi, D pl. Obsimi, I pl. obsimi. W wymienionych formach zaświadczony jest proces palatalizacji II: x' przed ii przeszło w s\ Dodać należy, że zaimek vbSb nie miał form liczby podwójnej.

formy z przyimkiem:

oti (do, n) ńego, otb (do, st) ńeję kb ńemu, kb ńeji

na (es) rfo, na (es) ńq, na (m) ńe n ńimb, s» ńejq

m (na, o) ńemb, vb (na, o) ńeji otb (do, rs) riigb kb ńimb

na (es) ńą, na (vb) ńa sb ńimi

es (na, o) ńi%b otb (do, Sb) ńeju kb ńima

Vb (na) ńa, es (na) ńi Sb ńima

vb (na, o) rieju

Za punkt wyjścia uogólnienia się form zaimków z n-, a ściślej z ń-, posłużyły połączenia z takimi przyimkami, które miały już dawniej w swoim składzie -n, mianowicie stn z narzędnikiem, esn z miejscownikiem i prawdopodobnie kbn z celownikiem. Z biegiem czasu w wyrażeniach przyimkowych element n- z przyimka przeszedł do nagłosu zaimka i w ten sposób dokonał się wtórny rozkład dwu części składowych tych wyrażeń, por.: sin jimb > Sb njimb > Sb ńimb, vbn jemb > vt njemb 2 > vb ńemb, kbn jemu > kb njentu > kb ńemu itd. (także w pl. i du.). Według tego wzoru ii- w nagłosie zaimków upowszechniło się także w pozostałych połączeniach z przyimkami. Dodać należy, że podobna zasada obowiązuje w języku polskim, rosyjskim i innych językach słowiańskich.

Zaimek sicb < *sikb itd. ma odmianę mieszaną. Część form w następstwie pa-latalizacji III tworzy się według odmiany miękkiej, np. G sg. m. i n. sicego < *ńkogo, D sg. m. i n. sicentu < *sikomu itp. Następujące jednak formy pozostały z dawnej odmiany twardotematowej: I sg. m. i n. sicimb, G, L pl. sicigb, D pl. śićhńb, I pl. sicfmi, D-I du. siclma\ wszędzie tu poświadczona jest palatalizacja II.

2) Z a im k i pytaj ne: kyjb, kaja, koję 'jaki’, ćijb, Uja, Uje (tbjb, tbja, Ibje) 'czyj’, kakb, kaka, kako 'jaki’, kolikb, kolika, koliko 'jak wielki’, kotoryjb, kotoraja, kotoroje 'który'. Odmianę według wzoru twardego miał zaimek kakb, -a, -o, a według miękkiego lijb, -a, -e\ kolikb, -a, -o odmieniał się podobnie jak tolikb, -a, -o i selih, •a, -o (zob. wyżej uwagi na s. 55); zaimek kyjb itd. ma część form według odmian; miękkotematowej zaimków (od tematu koję-), część według odmiany złożonej przymiotników (por. kyjb, kaja, koję, A. kyjb, kęjq, koję, I kyjimb itd., zob. odmianę § 35, b); rzadziej występujący w języku scs. zaimek kotoryjb (koteryjb) itd. odmieniał się jak przymiotnik odmiany złożonej, por. G sg. m. i n. kotorajego, kotoraago itd.

3)    Zaimki względne: jiie (jbie, iźe), jaie, jeie 'który' — odmiana według typu miękkotematowego; jakb, jaka, jako 'jaki’ — odmiana według typu twardo-tematowego; jelikb, jelika, jeliko 'jak wielki’ — odmiana jak tolikb, -a, -o (zob. wyżej, a. 55).

§ 14. Imperativus

U czasowników tematycznych (koniug. I - IV) imperativus tworzony był od tematu praesentis przez dodanie przyrostka (cechy) trybu -»-, -i- oraz końcówek osobowych tzw. wtórnych (sekundamych). Czasowniki atematyczne z wyjątkiem byti, jesmb, jesi tworzyły imper. za pomocą przyrostka -/» oraz dodawanego wprost do rdzenia, i odnośnych końcówek osobowych. Trzeba od razu zaznaczyć, że tego typu formy imper. tzw. prostego występowały z reguły tylko w 2., 3. sg., 1., 2. pl. i 1., 2. du. W pozostałych osobach, tj. w 1. sg., 3. pl. i 3. du., można było utworzyć imper. w sposób opisowy (peryfrastyczny, analityczny) przez połączenie odpowiedniej formy praes. indicatiwu z partykułą da.

56

57