Czasopisma
1001 djvu

Stanisław Kamiński

Problemy archiwizowania i wykorzystania egzemplarza obowiązkowego

O pojęciu „egzemplarz archiwalny” — opinie

0    archiwizowaniu eo — archiwizowanie egzemplarza archiwalnego — wykorzystanie eo (red.)

POJĘCIE „EGZEMPLARZA ARCHIWALNEGO”

1    ARCHIWIZOWANIA

W BIBLIOTEKARSTWIE POLSKIM

W praktyce bibliotecznej napotykamy na pewne trudności z archiwizowaniem i wprowadzaniem do zbiorów tzw. egzemplarza obowiązkowego, otrzymywanego nieodpłatnie przez biblioteki polskie wymienione w Zarządzeniu Ministra Kultury i Sztuki z dnia 2 sierpnia 1968 r. w sprawie dostarczania bibliotekom egzemplarzy druków i nagrań dźwiękowych^,J (dalej w referacie zwane: Zarządzeniem o „EO”). O ile kwestia archiwizowania nie stawia większych problemów, o tyle zagadnienie wprowadzania egzemplarza obowiązkowego do zbiorów jest już znacznie trudniejsze — powstaje pytanie czy wprowadzać cały eo, czy tylko jego część, jakie materiały tak, jakie nie, wreszcie jak zagospodarować materiały nie wprowadzane? W referacie niniejszym przedstawiam poglądy własne i bibliotek uprawnionych do otrzymywania eo na powyższe zagadnienia.²⁾

Na samym wstępie pragnę zaznaczyć, a jest to moje osobiste zdanie, że stosowane w polskim bibliotekarstwie terminy „egzemplarz archiwalny” i „archiwizowanie egzemplarzy obowiązkowych” nie są najszczęśliwsze. Twórca pierwszego polskiego słownika językowego, Samuel Bogumił Linde, sam będąc bibliotekarzem, przypisuje te pojęcia archiwistyce. W czasach mu współczesnych w bibliotekarstwie polskim nie były one w ogóle znane. Nieco więcej piszą twórcy późniejszego słownika Karłowicz, Kryński i Niedźwiedzki, podając że słowo „archiwalny” oznacza w archiwum przechowywany, z archiwum wydobyty lub po prostu źródłowy.³⁾

Skoro bibliotekarze nie potrafili wymyślić własnego nazewnictwa trzymajmy się zatem zapożyczonego z archiwistyki. W dzisiejszych czasach pojęcie archiwizowania egzemplarza obowiązkowego oznacza dla biblioteki wprowadzenie go do zbiorów na czas nieograniczony, praktycznie wieczysty. Pojęcie „egzemplarz archiwalny” oznacza poddanie go szczególnej ochronie.

Ujmując rzecz historycznie, pojęcia te w bibliotekarstwie polskim pojawiły się w czasach najnowszych. Próżno szukać ich w starszych przepisach prawno-bibliotecznych. Konstytucja Sejmu Walnego Ordynaryjnego z dnia 2 października 1780 r. wprowadzająca na terenie Państwa Polskiego pierwszą ustawę o egzemplarzu obowiązkowym, nie wspomniała ani słowa o archiwizowaniu egzemplarzy obowiązkowych. ⁴⁾

Również przepisy prawne dotyczące tej kwestii, a przypadające na okres rozbiorów Polski nic na ten temat nie mówiły. Dotyczy to przepisów o eo na terenie Królestwa Polskiego, a po jego likwidacji zaboru rosyjskiego i w dwóch pozostałych zaborach: pruskim i austriackim.⁵⁾ Także w okresie międzywojennym w przepisach prawnych dotyczących „EO” nie spotykamy tych pojęć.⁶⁾

Nieoficjalnie pojęcia „egzemplarz archiwalny” i „archiwizowanie” egzemplarza obowiązkowego pojawiły się w latach 60-tych naszego stulecia. W Bibliotece Narodowej na kartach katalogowych zaczęto oznaczać egzemplarz archiwalny literą A.

W ustawie o bibliotekach z dnia 9 kwietnia 1968 r.⁷⁾ nie padły jeszcze te pojęcia. Jednak w artykule 18.4. tej ustawy, traktującym o zadaniach Biblioteki Narodowej mówi się o „zachowaniu dorobku piśmienniczego Polski oraz dotyczącego Polski”. Należy zatem domniemywać, że już w momencie rodzenia się tej ustawy wszelkie materiały biblioteczne powstałe na terenie Państwa Polskiego lub w jakiś sposób do niego się odnoszące ⁸⁾, były archiwizowane i przechowywane na czas nieograniczony.

Po raz pierwszy pojęcia „egzemplarza archiwalnego” i „archiwizowania” wystąpiły w Zarządzeniu o „EO”, stanowiącym akt wykonawczy do Ustawy o bibliotekach. Obowiązkiem archiwizowania egzemplarza obowiązkowego i wprowadzeniem „egzemplarza archiwalnego” na czas nieograniczony do zbiorów obciążono Bibliotekę Narodową, Bibliotekę Jagiellońską i biblioteki regionalne. Minister Kultury i Sztuki jednocześnie zaznaczył, że egzemplarz archiwalny jest przeznaczony do

18