Image
13 djvu

104

cych swą władzę dziedzicznie; sołtysi pochodzili z ludu i bronili go od nadużyć szlacheckich, sądzili wedle obowiązującego po wsiach prawa niemieckiego. Właściciele usuwali stopniowo ten ostatni szczątek niezależności chłopów, odbierając im własnych sędziów i obrońców. W 1423 roku wyszło rozporządzenie, że sołtysi oporni mają sprzedawać swą godność panom. Przez skupywanie sołtysostwa szlachta dostawała w swe ręce sądownictwo nad ludem.

W 1573 r., podczas bezkrólewia po wygaśnięciu dynastyi Jagiellonów, w konfederacyi warszawskiej, przyznano jej raz jeszcze prawo sądzenia i karania poddanych wedle rozumienia swego. Od wyroku panów, tak w sprawach cywilnych jak karnych, chłop nigdzie nie mógł się odwołać. Pan skazywał wedle woli swej na kary najcięższe; tylko poddanym dóbr królewskich wolno było od wyroku starosty apelować do tak zwanych sądów referendarskich. Chłopu nie przysługiwało prawo pozwania pana swojego, i w tem tkwiła groza jego położenia: nie mógł on nigdzie krzywd swoich dochodzić, był poddanym nie państwa, lecz prywatnego właściciela ziemi, brakło mu opieki władz publicznych, wydano go na pastwę samowoli szlacheckiej. Pan, w którego interesie leżało wyzyskanie do możliwych granic pracy włościanina, był jednocześnie sędzią ludu w sprawach, które tyczyły się ich wzajemnych stosunków, był nieograniczonym władcą, „królem”, jak się nieraz lubił nazywać, na swym terytoryum. Żadne prawo nie broniło chłopa od krzywd i nadużyć. W rozmaitych okolicach i czasach stosunki różnie się układały, dola chłopa zależała od osobistości dziedzica, od miejscowych zwyczajów i warunków.