img004 (10)

T

T

kiem-4ako^o1czvstvirL--Zw.iązek ten stale się konieczny,.

Istotnie, wytyczony przez de Saussure’a podstawowy program wewnętrznej analizy językoznawczej każdego systemu idiosynchronicznego wyklucza powoływanie się na różnice dźwięku i znaczenia spowodowane przez czynnik przestrzenny lub czasowy dla poparcia arbitralnego charakteru związku między dwoma składnikami znaku słownego. Niemieckojęzyczna chłopka szwajcarska, która pytała, dlaczego jej francuskojęzyczni rodacy mówią fromage — Kasę ist doch viel na-tiirlicher\ (słowo „ser” jest przecież o wiele bardziej naturalne) — reprezentuje o wiele 'bardziej autentyczne stanowisko Saussure’owśkie niż ci, którzy twierdzą, że każdy wyraz jest znakiem arbitralnym i można zastąpić go jakimkolwiek innym wyrazem dla oznaczenia tej samej rzeczy. Ale czy tę naturalną konieczność należy przypisać wyłącznie zwyczajowi? Czy^znakLsłow-ne a są-to-symbole^— funkcjonują jedynie „na mocy zwyczaju, który łąezy” ich eignifić jl ichsignifiant?

Jedna z najważniejszych cech klasyfikacji znaków Peirce^ wypływa z wnikliwej obserwacji, że różnica międźylrzema podstawowymi klasami znaków jest tylko różnicą miejsca w obrębie całkowicie względnej hierarchii. U podstaw podziału wszystkich znaków_ną_iko-ny, ind.eksy ijsymbole-nie leży istnienie lub. brak całkowitego podobięóstwa-ezy-zależności między signifiant a signifić, ani’ czysto naturalny czy czysto umowny charakter stałego'związku między składnikaini^znaku, ale jedynie przewaga jednego z tych czynników ^nad irmyinir Tak “więc" uczony ten mówi “<T fonach, w których feguły konwencjonalne towarzyszą podobieństwu”: wystarczy wspomnieć o różnych technikach dotyczących perspektywy, które odbiorca musi sobie przyswoić, by mógł rozumieć obrazy tej czy innej szkoły malarstwa; o różnicy wielkości postaci, która nabiera odmiennych znaczeń w zależności od kodów malarskich; o tym, że w pewnych tradycjach średniowiecznych grzesznicy byli celowo przedstawiani w jednakowy sposób — z profilu, a w sztuce starożytnego Egiptu wyłącznie en face. Peirce twierdzi, że „równie trudno byłoby, o ile to w ogóle możliwe, przytoczyć przykład czystego indeksu, jak znaleźć znak całkowicie po-

120

zbawiony funkcji wskazywania”. Nawet indeks tak typowy jak palec wycelowany w pewnym kierunku otrzymuje w różnych kulturach niejednakowe znaczenia, na przykład dla niektórych plemion południowej Afryki wskazać jakiś przedmiot palcem znaczy rzucić na niego klątwę. Co do symbolu, to „zakłada on w sposób konieczny jakiś rodzaj indeksu” oraz „bez odwoływania się do indeksów nie jest możliwe oznaczanie tego, o czym się mówi”.

Nacisk, z jakimJPeirce podkreślał rolę odgrywaną przez połączenie trzech różnie zhierarchizowanych funkcji w każdym z trzech typów znaków, a zwłaszcza skrupulatność, z jaką zwracał uwagę na składnik wskazujący i ikoniczny symboli słownych, wiążą się ściśle z jego tezą, że „najdoskonalszymi ze znaków” są te, w których charakter ikoniczny, wskazujący i symboliczny „zostały wymieszane w możliwie jak najbardziej równych proporcjach”. Odwrotnie, kładzenie akcentu na czysto konwencjonalny charakter języka jest u de Saussure’a związane z twierdzeniem, że „znaki całko-^    ¹    * ż inne realizują ideał postępo-

języka analizowałeś w artykule zatytułowanym Szyftery, kategorie czasownikowe i czasownik rosyjski (1957, zob. też w tym tomie). Postarajmy się teraz Zbadać strukturę języka wjego-as-pekcie ikonicznym i zaproponować odpowiedź na postawione przez Platona pytanie: przez jaki rodzaj naślado-wnictwa (mimesis) język_łączy sionifiant z signifie ?

Jeśli szereg czasownikowy veni_t vidi, vici informuje nas o kolejności działań Cezara, to dlatego, że. sekwencją współrzędnie połączonych form czasu przeszłe- \ go dokonanego posłużono się przede wszystkim w celu odtworzenia następstwa relacjonowanych zdarzeń. Porządek chronologiczny toku wypowiadania próbuje odzwierciedlić kolejność czynności wypowiedzi, czy chodzi o uporządkowanie w czasie, czy według hierarchii ważności.' Taka sekwencja, jak „prezydent i minister wzięli udział w zebraniu”, jest o wiele częstsza niż sekwencja z szykiem odwrotnym, dlatego że wybór wyrazu umieszczonego na pierwszym miejscu w zda-

121