img005

tymalizują współpracę i integrację zarówno między-, jak i wewnątrzpo koleniową.

We Włoszech, gdzie w 2000 r. zanotowano najwyższą w Europie sio pę starości demograficznej, populację osób starszych traktuje się jako grupę priorytetową, otoczoną szczególną troską władz wszystkich szczo bli. Placówki oświatowe realizują tam szereg specjalnych projektów edukacyjnych, ale największą rangę przypisują inicjatywom służącym rozwojowi społeczności lokalnej i promowaniu jednostek. Funkcjonują programy służące stymulacji procesów poznawczych przedstawicieli nnj starszego pokolenia, zachęcaniu ich do poszerzania wiedzy, ale genc ralnie w kształceniu największą rangę nadaje się funkcjom: afiliacyjnej i integracyjnej (Rocznik Statystyczny... 2001, s. 615; Czerniawska 1996, passim).

W krajach Europy Zachodniej wsparcie społeczne trzeciego pokolenia realizowane jest zarówno poprzez stwarzanie optymalnych warunków integracji i aktywizacji, jak i poprzez nieograniczony, zróżnicowany w formach dostęp do wiedzy, kultury, do edukacji. Promowane tam działania oparte są na założeniach, że ludzie starzy, bogaci w doświad czenia i wiedzę życiową, kultywujący tradycje, dbający o tożsamość naro dową, powinni być otaczani szacunkiem i skutecznymi działaniami władz lokalnych, municypalnych, jako że zasługują na szczególną uwagę.

W europejskich programach socjalnych pokolenie ludzi starszych od co najmniej dwudziestu lat traktowane jest priorytetowo. Zapisy dotyczące ochrony ich praw do pełnego uczestnictwa w życiu społecznym znajduju się w tak znaczących dla Wspólnoty dokumentach, jak m.in.: Karta socjalna (1998), Zielona i biała księga europejskiej polityki społecznej (1993 i 1994), Europejska konwencja praw człowieka (1950), Europejska karta socjalna Rady Europy (1961), Europejski kodeks zabezpieczenia społecznego (1964), Karta praw człowieka starego (1985), Regionalna strategia wdrażania międzynarodowego planu działań w sprawie starzenia się (Madryt 2002) (Głąbicka 2002; Trafiałek 2003). Nie bez znaczenia dla tworzenia ponadnarodowego, dobrego klimatu dla budowania struktur społecznych przyjaznych ludziom starszym było ustanowienie w 1990 r. przez Zgromadzenie Ogólne ONZ dnia 1 października Międzynarodowym Dniem Seniora i proklamowanie roku 1999 Międzynarodowym Rokiem Seniora. Powszechne zainteresowanie problematyką jakości życia przedstawicieli trzeciego pokolenia uwieńczone zostało przyjęciem w 2002 r. Deklaracji madryckiej, w świetle której przyszłość Europy znamionować winien respekt dla znamiennego hasła „society for all ages”.

Uniwersytety trzeciego wieku w Polsce

Geneza, cele i zadania

Polska od połowy lat siedemdziesiątych aktywnie współuczestniczyła w procesie tworzenia międzynarodowej płaszczyzny zapewnienia ludziom starszym dostępu do oświaty, integracji społecznej i realizacji zainteresowań. Należała do czołówki państw europejskich popularyzujących ideę kształcenia ustawicznego. W 1975 r., z inicjatywy Haliny Szwarc, uruchomiono wzorcowy Uniwersytet Trzeciego Wieku przy Centrum Medycznym Kształcenia Podyplomowego w Warszawie, koncentrując działalność statutową na takich celach, jak:

-    organizacja kształcenia ustawicznego dla ludzi starszych, opracowanie metod i technik edukacyjnych adekwatnych do poziomu słuchaczy,

aktywizacja psychiczna, fizyczna i społeczna uczestników działalności, wdrażanie do profilaktyki gerontologicznej.

Następne placówki powstały w: Opolu, Wrocławiu, Szczecinie, Łodzi, Poznaniu, Lublinie, Gdańsku i wielu innych dużych miastach, będących ośrodkami kształcenia na poziomie akademickim. W 2000 r. ich sieć obejmowała już 25 jednostek, wzrastając do 34 w 2003 r. Pierwotnie przyjęto następujące założenia organizacyjne:

-    organizowanie osobom w starszym wieku czasu wolnego,

-    promowanie aktywnych form życia i wypoczynku,

-    udostępnianie różnorodnych form oświatowych,

-    tworzenie płaszczyzn integracji międzypokoleniowej, wewnątrzpoko-leniowej i środowiskowej,

-    wszechstronna aktywizacja słuchaczy,

-    wdrażanie do samokształcenia i samopomocy,

-    pomoc w realizacji i rozwoju zainteresowań,

-    podnoszenie sprawności intelektualnej, psychicznej i fizycznej,

-    angażowanie do współuczestnictwa w szeroko rozumianym życiu społecznym.

Są one realizowane nadal, choć formuła funkcjonowania placówek ulega ciągłemu wzbogacaniu, poszerzaniu i modyfikacji, adekwatnie do diagnozowanych potrzeb w określonych środowiskach lokalnych. W większości placówek prowadzone są lektoraty języków obcych (w Krakowie i Szczecinie nawet esperanto), sekcje rekreacji ruchowej i turystyki (w tym: gimnastyka usprawniająca, chińska Tai-Chi, zespołowa, pływanie, rehabilitacja lecznicza, wycieczki rowerowe, techniki relaksacyjne) oraz seminaria i zajęcia tematyczne w małych grupach (sekcje: literac-