TRUCIZNY W MEDYCYNIE
W ok. 60 r. przyboczny lekarz Nerona, Andromachus, udoskonala mitry dat (odtrutkę króla pontyjskiego). Nową recepturę stanowią 64 składniki (w tym narkotyki roślinne, mięso żmii, krew kaczki). Odtrutka ta jest opisywana (i używana) w XIX w w księgach lekarskich. W XX w - już bezużyteczna.
131-201 r. Galen (a dokładniej Clarissimus Galenus ), lekarz Marka Aureliusza I gladiatorów. Prekursor „chemii medycznej”. Dziś proste, nieskomplikowane receptury nazywamy „preparatami galenowymi”.
809-849 r., Walahfrid Strabo. Prekursor farmakognozji (nauka o występowaniu i wyodrębnianiu substancji roślinnych mogących mieć znaczenie medyczne). Hodował rośliny (na wyspie Reichenau, na jeziorze Bodeńskim ) mające znaczenie lecznicze, np. rutę.
X wiek. Zakon benedyktynów na wyspie Reichanau. „Gąbki usypiające” (spongina somnifera) . Była to szmatka kładziona na ustach chorego nasączona mieszaniną wedle przepisu: „1/2 uncji opium , 8 uncji ekstraktu z liści mandragory, 3 uncje ekstraktu z liści szaleju jadowitego rozpuszczone w wodzie”. Mandragora (mandragora officinalis), korzeń „o postaci człowieka”, któremu przypisywano właściwości magiczne. Zdobycie korzenia mandragory było związane z wielkim ryzykiem , gdyż roślina miała się bronić krzykiem (skropienie krwią dziewiczą ziemi wokół rośliny, przewiązanie korzenia liną i zaczepienie o psa )
Paracelsus. Używał chlorków antymonu, siarczanu miedzi, związków arsenu i bizmutu, preparatów ołowiu do tzw. „leczenia wewnętrznego”.
Połowa XVI w. pierwsze farmakognozje. Związki antymonu już rzadko używane (toksyczne działanie na m.in. wątrobę).
1603-1663 Johann Glauber. Sól glauberska (sól sodowa kwasu siarkowego VI) - uniwersalny związek leczący, „panaceum”. Dziś sól glauberską spotykamy w wodach mineralnych.
XVII w. Chinina. Trujący alkaloid używany jako lek przeciwmalaryczny. Produkowane z kory drzewa chinonowego. Właściwości kory zostały odkryte w 1630 r. przez Juana de Vega - stanowiły „ludowy proszek”, używany przez miejscowych Indian. Rozprzestrzeniona z Hiszpanii na całą Europę. Sama chinina została wyodrębniona w 1820 r. przez Josepha Pelletiera i J. Ceventona. W 1826 r. przerobiono 160 ton kory chininy uzyskując 1,800 kg. siarczanu chininy. (Ci dwaj panowie wyodrębnili także emetynę z korzeni wymiotnicy. Emetyna działa wymiotnie, wykrztuśnie, przeciwpierwotniakowo. Przedawkowanie powoduje uszkodzenie miąższu wątroby i zatrzymanie akcji serca.). Chinina tworzy kompleksy z DNA w zarodźcu malarii „coś tam uniemożliwiając”. Ma działanie neurotoksyczne. W niektórych krajach chinina jest stosowana jako dodatek goryczowy w przemyśle spożywczym (np. w tonikach)
Wszystkie alkaloidy należą do substancji trujących dla zwierząt (w tym czlowieka)
1641 Iohannis Schroeder tworzy „Medici germani pharmacopeia” zawierajacy m.in. przepis na „balsam magnetyczny” (zwalczający wypite trucizny ale nie mogący się dostać w pobliże mózgu gdyz powoduje szaleństwo )
„The remedy worse than the disease”
HISTORIA ANESTEZJOLOGII
„Nóz chirurga i ból są ze sobą na zawsze uwiązane”
W starożytności używano do znieczuleń opium czy marihuany.
H. Davy był angielskim chemikiem (otrzymał w stanie wolnym najbardziej aktywne metale jak Na, K…). Po raz pierwszy zastosował na sobie działanie podtlenku azotu (N2O) „Po zaczerpnięciu łyku gazu był dość przyjazny światu”- gaz rozweselający, używany jednak tylko w celach rozrywkowych. Zastosowany do znieczulenia pacjenta dentystycznego (Wells) zawiódł - pacjent zmarł.
Ważni dla anestezjologii byli dwaj panowie : Horace Wells (dentysta) oraz John Collins Warren (szef chirurgów w Massechusett w Bostonie). Wells eksperymentował z eterem etylowym. (w niskich dawkach usypiał pacjenta, w większych - uśmiercał)
16 X 1846 r. Wells uśpił, a Warren operował pacjenta z guzem szczęki. Data przełomowa w historii chirurgi - pierwsza bezbolesna operacja. Kolejna - 21 XII 1846, gdzie R. Listner dokonał pierwszej amputacji nogi przy znieczuleniu eterowym. W Polsce pierwszej operacji w znieczuleniu eterowym dokonano 6 II 1847 r. w Krakowie (zabieg ortopedyczny, Ludwik Bre)Eter był powszechnie używany do narkozy do lat 60 - 70 XX wieku. Używane następnie związki to pochodne eteru : halatony (chlorowcopochodne, lata 60), enfluran (lata 70), desfluran (lata 80).
Innym związkiem używanym do znieczulania pacjentów był chloroform - Simpson jako pierwszy w 1847 r. zastosował do operacji opary chloroformowe. Słynną pacjentką była królowa Wiktoria - użyto chloroformu do złagodzenia bóli porodowych (1853). Od tej pory zaobserwowano sens znieczulania kobiet podczas porodu (wcześniej uznany za niemoralny, sprzeczny z kościołem). W Polsce - pierwsza operacja 11 XII 1847, Aleksander Le Brun (także w Krakowie). Był skuteczniejszy niż eter, ale istniała zbyt mała rozpiętość pomiędzy dawką skuteczna (narkotyczną) a śmiertelną - problemy z wybudzeniem pacjentów, śmierć w wyniku szoku chloroformowego (chloroform 4x bardziej niebezpieczny niż eter). 28 I 1848 r. zaobserwowano pierwszą śmiertelną zapaść chloroformową. Chloroform wyszedł z użytku w latach 30 XX wieku.
W 1905 r. Hoechst zsyntetyzował nowokainę - używaną do tzw. małej chirurgii (stomatologia) i znieczuleń miejscowych.
1933 r. Wess - ewipan, używany do narkozy dożylnej.
Historia toksykologii 2007/08 W11