Estetyka transkulturowa ●klasyczna estetyka narodziła się w Europie, została głęboko naznaczona kontekstem kultury europejskiej i europocentryzmem -jej koncepcje, kategorie pojęciowe, sposoby wartościowania zjawisk, pomimo roszczeń uniwersalistycznych, mają charakter kontekstowy i lokalny ●nie uwzględniała ona wielości i różnorodności kultur oraz ich wytworów ●w tej europocentrycznej postaci estetyka funkcjonowała i rozprzestrzeniała się, grając rolę hegemonicznego dyskursu i dokonując symbolicznej kolonizacji innych kultur ●etapy zainteresowania Europy kulturami pozaeuropejskimi: ●początkowo kultury pozaeuropejskie były obiektem antropo-entologii, a nie estetyki czy wiedzy o sztuce -ich wytwory klasyfikowane jako „artefakty” i opisywane w kategoriach antropologiczno-etnologicznych ●potem niektóre z nich uznano za dzieła sztuki w sensie europejskim → powstanie pojęcia „sztuki prymitywnej”, kolonializm symboliczny, hegemonia i hierarchia, wyższość kultury europejskiej nad innymi ●okres „postkolonialny”: demaskowanie dominacji obecnej w procesach narzucania własnych pojęć sztuki i piękna kulturom pozaeuropejskim ●dzisiaj: rozwój (na Zachodzie) transcultural studiesi cross culture studies ●zarys projektu estetyki transkulturowej -próba włączenia się w te przemiany, otwarcia eurocentrycznej estetyki na wielość innych kultur oraz zjawiska transkulturowości i hybrydyzacji kulturowej ●konieczność weryfikacji, dekonstrukcji i transformacji europejskich szeregu podstawowych pojęć klasycznej estetyki ●„naturalna” konieczność budowania transdyscyplinarnego pola takiej estetyki -w praktyce może ona jedynie wyłaniać się w dążeniach do scalenia wyników analiz poszczególnych nauk i metod badawczych ●częste nawiązania do filozofii „multikulturalizmu” i idei „polityki uznania” innych kultur Charlesa Taylora ●Taylorowska koncepcja wciąż zakłada model istnienia wielu kultur niejako obok siebie i postuluje nie-ingerencję, uznanie odmienności i niewspółmierności innej kultury, praktycznie bez perspektywy uniwersalistycznej ●uznanie odmienności a uniwersalne prawa człowieka, kwestie równości kobiet i mężczyzn itd. ●zgoda na manifestowanie odmienności a dążenia do integracji emigrantów ●projekt estetyki transkulturowej musi zakładać: ●dążenie do upartego trwania przy imperatywie uniwersalistycznym, przy jednoczesnej dekonstrukcji i transformacji jego wąskiej postaci, jaką zyskał on w lokalnym, europejskim kontekście swoich narodzin ●świadomość „niemożliwego zadania tłumacza”, konieczności podejmowania nieuchronnie arbitralnych decyzji przy translacji elementów jednych kultur na drugie ●odniesienie do problem globalizacji i postkolonializmu: hegemonia europocentrycznej estetyki stała się realnym faktem i nieuniknionym wewnętrznymkontekstem kultur pozaeuropejskich, weszła w złożone interakcje z ich własnym podłożem kulturowym, stała się częścią ich tożsamości, a teraz -paradoksalnie -staje się nawet narzędziem ich symbolicznej emancypacji
Tożsamość transkulturowa ●Welsch krytykuje klasyczny model kultury zaproponowany m.in. przez Herdera: kultura narodowa, monolityczna i homogeniczna, pozbawiona znaczącej różnorodności wewnętrznej, kultury wzajemnie zewnętrzne, pozbawione komunikacji i wymiany, różniące się od siebie i wzajemnie przeciwstawne ●nawet jednak tradycyjne kultury (średniowieczna i nowożytna Europa) podlegały procesom wzajemnego oddziaływania, a dziś w epoce globalizacji tego rodzaju procesy transkulturowe tylko narastają ●koncepcja kultury narodowej ma niebezpieczne implikacji i skutki polityczne (wojny, czystki itp.), a poza tym nie przystaje do współczesnej kondycji kulturowej ●Welsch podkreśla, że nie należy lamentować nad globalną unifikacją kulturową, jest ona tylko jedną strona medalu, drugą stroną jest powstawanie szerokiej gamy nowych zróżnicowań, idących na wskroś tradycyjnych tożsamości kulturowych ●tożsamości transkulturowe, hybrdyczne dają się dostrzec nie tylko na poziomie zbiorowości, ale też na poziomie poszczególnych jednostek ●transkulturowe tożsamości posiadają pewne elementy wspólne, pozwalające jednostkom na komunikację, wymianę i skłaniające do większej wzajemnej tolerancji, niż w przypadku tożsamości monokulturowych
●homogeniczny: w kategoriach źródeł i pochodzenia ●transkulturowy: w kategoriach sąsiedztwa i bliskości ●prezentystyczny wymiar istnienia wytworów innych kultur jako punkt wyjścia dla estetyki transkulturowej: wytwory innych kultur są interesujące dla nas, tu i teraz, estetycznie i poznawczo ●doświadczenie „fascynacji”, „magnetyzmu”, „pierwotne zauroczenie”, które pojawia się niezależnie od znajomości danej kultury i jej kontekstu ●oddziaływanie transkulturowe wytworów danej kultury polega na tym, że mogą funkcjonować, znaczyć, interesować itd. poza kontekstem własnej kultury, mogą być przenoszone i przekształcane w innych kontekstach kulturowych
Estetyka transludzka ●tradycyjna estetyka jest ściśle związana z antropologią i humanizmem, obraca się wokół człowieka i świata traktowanego jako świat ludzki ●współczesne dążenie do deantropologizacji estetyki, wyjścia poza paradygmat nowoczesny, zakładający istnienie świata ustanawianego przez ludzki umysł ●Welsch: postulat przyjęcia w estetyce postawy „transludzkiej” (narzuca się pytanie -czy możliwe byłaby deantropologizacja i transludzkie podejście do samej kultury?) ●estetyka transludzka jest m.in. próbą odpowiedzi na nie-ludzki, „zdehumanizowany” charakter sztuki XX wieku ●dążenie do przełamania konstytutywnej dla nowoczesności i estetyki opozycji człowiek (podmiot) -świat (przedmiot) ●nie opozycyjność względem świata i jego kontemplacyjny, bezinteresowny ogląd z zewnątrz, lecz przynależność do świata szerszego niż świat ludzki (Welsch szuka inspiracji dla takiego podejście w kulturze i sztuce Dalekiego Wschodu). ●człowiek w sieci relacji przekraczającej świat ludzki i to, co ludzkie -np. w kierunku tego, co zwierzęce, tego, co technologiczne (problematyka ciała post-biologicznego, post-ludzkiego itp.) Estetyka środowiska i/jako eko-estetyka ●ekologia jako filozofia i praktyka krytykująca nowożytno-nowoczesne uprzedmiotowienie oraz eksploatację świata przyrody ●estetyka środowiska to ważny, choć jeszcze tylko wstępny krok na drodze do stworzenia eko-estetyki → nie poddaje bowiem wystarczającej transformacji światopoglądowych i pojęciowych założeń tradycyjnej estetyki, np. wciąż opiera się na pojęciu kształtowania świata przez człowieka na miarę jego estetycznej przyjemności ●jedno ze źródeł e. środowiska -dążenie do wyjścia poza pole sztuki, krytyka autonomii i separacji sztuki od praktyki życia, krytyka bezinteresowności estetycznej, idea całościowego zaangażowania człowieka w doświadczenie estetyczne ●Arnold Berleant -estetyka środowiska jako estetyka kontekstu, estetyka zaangażowania i estetyka kontinuum ●centralne pojęcie to nie „pejzaż”, jak w tradycyjnej estetyce przyrody, ale „środowisko” (environment), otoczenie naturalne i sztuczne, miejsce rozumiane jako konkretny, zlokalizowany kontekst i przeciwstawiane abstrakcyjnej, homogenicznej przestrzeni ●środowiska jest pojmowane dynamicznie, procesualnie, a nie przedmiotowo ●środowisko nie jest zewnętrznym wobec człowieka otoczenie, „pojemnikiem”, ale złożona siatką relacji, więzi fizycznych, społecznych, psychicznych itd. ●środowisko to proces, który łączy i obejmuje wszystko: byty fizyczne, istoty żywe, przedmioty kulturowe, ludzką świadomość ●osoba i środowisko stanowią kontinuum, wobec środowiska nie można zająć postawy kontemplacyjnej, zewnętrznego, bezinteresownego obserwatora, wymusza ono pełne zaangażowanie, kompleksową aktywność sensoryczno-psychiczną człowieka ●doświadczenie estetyczne jest pojmowane w kategoriach procesu i energii, jest procesem dziania się, przekraczającym opozycję podmiot/przedmiot ●estetyka środowiska nie wyróżnia jednak odrębnej sfery doświadczenia estetycznego, gdyż estetyczność jest uniwersalnym rysem każdego doświadczenia ●postulat koncentracji na szerokim, relacyjnym → „środowiskowym” aspekcie doświadczenia Estetyka zwierząt ●estetyka zwierząt -zaproponowana przez Welscha, możliwa konkretyzacja estetyki transludzkiej ●odwrót od nowoczesnego antropocentryzmu, człowiek ujmowany w szerszym kontekście niż ludzki, w kontekście kosmicznym i przyrodnicznym, ze względu na bardziej pierwotną więź ze światem, przynależność do niego oraz ze względu na nie-człowiecze, zwierzęce aspekty naszej egzystencji ●zwrot ku teorii ewolucji i pytanie, czy można szukać postawy estetycznej poza (przed) światem ludzkim → czy można mówić o estetyce zwierząt ●postulat ujęcia estetyki ludzkiej w ciągłości ewolucyjnej od zwierząt: na ile ludzkie standardy estetyczne są kontynuacją/pozostałoscią estetycznych preferencji zwierząt ●Welsch przywołuje Darwina, który dał świadectwo istnienia estetyki zwierząt i zaproponował w tej kwestii ważne ustalenia teoretyczne ●dzisiejsza estetyka ewolucyjna jest zdaniem Welscha niewystarczająca: ogranicza się do badania, jak ludzkie normy estetyczne ukształtowały się w procesie ewolucji samego człowieka i koncentruje się na kwestii uwarunkowanych biologicznie preferencji dot. cielesnego wyglądu płci przeciwnej (najczęściej kwestia męskiego spojrzenia na kobiece ciało) ●zasadniczym pytaniem estetyki ewolucyjnej powinno być to, jak postawa i ocena estetyczna pojawiły się i kształtowały w toku ewolucji → cenienie czegoś nie ze względu na przydatność, lecz na aspekt estetyczny ●Darwin rozróżnił trzy rodzaje piękna w świecie zwierzęcym: ●niestetyczne piękno -wytwór przypadkowy, efekt fizjologiczny lub chemiczny (koralowce, meduzy itp.) bez funkcji estetycznej ●protoestetyczne piękno -kolory kwiatów i owoców, przyciągające zwierzęta, funkcja reprodukcyjna (zapylanie); struktura relacyjna, sygnał estetyczny adresowany do przedstawiciela innego gatunku ●piękno właściwe -rodzi się w interseksualnej relacji w obrębie jednego gatunku i zależy od istnienia zmysłu estetycznego ●Darwin postawił też tezę o „koewolucji” piękna i zmysłu piękna ●samice muszą dążyć ku pięknu, posiąść zmysł piękna, by mogły dostrzegać i doceniać męskie piękno. Piękno więc i zmysł piękna rozwijają się wspólnie, w łącznej koewolucji. Początkowo, nikłe cechy męskiego piękna wraz z zaczątkami żeńskiego zmysłu piękna skutkują wyborem przez samice piękniejszych samców. ●w rezultacie zarówno cecha piękna, jak i jego zmysł stopniowo przybierały na sile u potomstwa, tak że w końcu piękne samce i obdarzone zmysłem piękna samice stają się typowymi przedstawicielami gatunku ●współczesna socjobiologia twierdzi, że samce dostrzegają i doceniają piękno tylko jako oznakę sprawności reprodukcyjnej -znak „dobrych genów” ●Welsch wykorzystuje teorię Darwina, by się przeciwstawić takiemu stanowisku: wspomina o celowości lub użyteczności piękna w relacji seksualnej, ale nie zgadza się na redukcję estetyki do instynktu biologicznego ●rozróżnia poziom świadomy (nastawienie na estetykę) i nieświadomy (nastawienie na sprawność reprod.) -pierwszy nie redukuje się do drugiego ●to, że samica w ogóle wybiera samca jest uwarunkowane seksualnością, ale to, że wybiera konkretnego samca jest już określone estetycznie ●nawet niewielka zmiana w estetyce samca może drastycznie zaprzepaścić szansę na „parowanie”, natomiast takie drobne zmiany w estetyce o katastrofalnych skutkach dla reprodukcji nie przekładają się na równie drastyczny spadek sprawności reprodukcyjnej ●nie ma odpowiedniości między estetyką a „jakością genów” ●Welsch podkreśla, że jeśli estetyka zwierzęca nie daje się zredukować do biologii, to tym bardziej kultura i estetyka ludzka nie daje się zredukować (a właśnie to próbują robić socjobiolodzy) do mechanizmów biologiczno-reprodukcyjnych ●obrona nieredukowalności estetyki u zwierząt to zarazem obrona wyższych stadiów rozwoju ludzkiej kultury przed redukcjonizmem ●z drugiej strony pozwala to sensownie postawić kwestię seksualnych źródeł estetyki ludzkiej i spojrzeć w nowym kontekście na Freudowskie idee „sublimacji popędów” ●Welsch: konieczność uzupełnienia badań estetyki zwierząt, u Darwina zasadniczo ograniczonej do estetyki seksualnej, o estetykę kognitywną -estetyczne preferencje zwierząt odnoszące się do kształtu, uporządkowania itp, a dotyczące m.in. własności zwierzęcych siedlisk ●ogólna perspektywa: nie-redukcjonistyczne analizy ewolucji estetyki zwierząt w stronę estetyki ludzkiej, ale też wydobywanie tego, co nie-ludzkie w człowieku → zwierzęcej, transludzkiej części człowieka.