L. Miś „Ery i fazy rozwoju w życiu człowieka dorosłego w ujęciu Daniela J. Lewinsona”
Teoretyczne ramy i metoda badawcza:
Fazę rozwoju Lewinson definiuje przez zadania rozwojowe- w pewnym okresie życia istnieje konieczność wykonania pewnych zadań.
W cyklu życia jednostki istnieją fazy budowania oraz fazy przejścia
Fazy budowania- wykonywanie podjętych zadań i realizacji celów
Fazy przejściowe- istnieją jako niezależne stadia rozwojowe, w ich trakcie jednostka dokonuje oceny tego co zbudowała, planuje przyszłość i przygotowuje się do oddania starych i przyjęcia nowych ról w życiu rodzinnym, zawodowym i towarzyskim.
W odniesieniu do okresu dorosłości należy pamiętać o rozróżnieni między rozwojem a wzrostem.
Istnieje związek między wiekiem a poszczególnymi fazami rozwoju; w określonych przedziałach czasowych zachodzą specyficzne procesy rozwojowe; Lewinson twierdzi, że maksymalny zakres oscylacji w sekwencji kolejnych er i okresów przejściowych między nimi to +/- dwa lata - tak jak np. osiąganie pełnoletniości w różnych krajach i kulturach oscyluje wokół 18 r.ż.
Metoda najodpowiedniejsza do zbadania procesów rozwoju i przechodzenia przez różne fazy życia to metoda biograficzna- pozwala uzyskać całościowy obraz życia jednostki.
Lewinson postuluje stworzenie nowej perspektywy badawczej integrującej rozwój i socjalizacje.
Podstawowe założenia
Życie jednostki można postrzegać jako cykl, który posiada początek, środek i zakończenie. Przedmiotem zainteresowania naukowego były i są dwie skrajne fazy. Lewinson zainteresował się tym długim i środkowym okresem życia.
Główne fazy ludzkiego życia:
Faza formowania się, niedojrzałości - do 15.-20. roku życia
Okres wczesnej dorosłości - od 15-20 do 40 roku życia; jest to faza w której dochodzimy do zawarcia małżeństwa, założenia rodziny i podjęcia aktywności zarobkowej
Okres środkowy dorosłości - od 40 do 60 r.ż; szczytowe nasilenie osiągają wtedy intelektualne i moralne zasoby jednostki.
Okres późnej dorosłości - ok. 60 roku życia; zmniejszanie się siły i zasobów.
ERA DZIECI ŃSTWA I DORASTANIA ( do 22 r.ż. )
Określana jest jako era przed osiągnięciem dojrzałości; obejmuje okres dzieciństwa i adolescencji. Tym okresem zajmowało się większość psychologów (Piaget, Z. Freud, A. Freud..). Część z nich uważa, że jest to okres, w którym dokonuje się rozwój psychiczny, społeczny, moralny, psychoseksualny i interpersonalny jednostki, a to co się dzieje po osiągnięciu stanu fizycznej dojrzałości, stanowi wyłącznie wykorzystanie efektów procesów zachodzących w okresie dzieciństwa i adolescencji. Tam gdzie większość autorów kończy swoje rozważania, tam Lewinson je zaczyna..
ERA WCZESNEJ DOROSŁOŚCI ( od 17 do 45 r.ż. )
OKRES PRZEJŚCIOWY (17 - 22)
Głównym zadaniem rozwojowym jest wówczas zdobywanie niezależności. Człowiek powoli:
opuszcza dom i zaczyna żyć w sposób samodzielny
definiuje swoje aspiracje i próbuje je wcielać w życie
poważnie traktuje drugą płeć- jest to okres zaręczania się narzeczeństwa
WSTĘPOWANIE W ŚWIAT DOROSŁYCH (lata 20-te)
Dwa główne zadania to:
działalność zawodowa- to coś więcej niż zarobek, to sposób na zademonstrowanie swej kompetencji, wykazania uzdolnień i talentów, szansa na zdobycie uznania społecznego i zamożności; zdaniem Lewinsona aktywność zawodowa jest głównym środkiem za pomocą którego młodzież włącza się w świat ludzi dorosłych. Istnieje zróżnicowanie między ludźmi, ze względy na płeć, klasy społeczne, rasę:
- klasy niższe wcześniej wchodzą na rynek pracy
- kobiety demonstrują dwa modele aktywności zawodowej:1) kobieta zajmuje się przede wszystkim domem i rodziną i w ogóle nie podejmuje pracy lub też praca odgrywa małą rolę, 2) praca zawodowa jest najważniejsza dla kobiety a rodzina pełni funkcję drugorzędną
zawarcie małżeństwa i utrzymanie rodziny- wybór partnera, dopasowanie się do wybranka (wybranki), rozpoczęcie życia w rodzinie prokreacyjnej, narodziny i wychowanie dziecka, wykonywanie obowiązków domowych;
Lewinson przyjmuje, że młodzi ludzie w tej fazie cyklu życiowego realizują dodatkowe zadania, związane z ich indywidualnym rozwojem:
wytwarzają i konfrontują z rzeczywistością swoje indywidualne marzenia co do miejsca w świecie dorosłych obecnie i w przyszłości
poszukują i próbują stworzyć relacje między osobą niedoświadczoną a osobą doświadczoną, która może doradzać, uczyć wspierać, prowadzić i kierować
Główny konflikt rozgrywa się między dopiero co zdobytą niezależnością a oczekiwaniami społecznymi co do zaangażowania się w życie społeczne, rodzinne, sąsiedzkie.
WCHODZENIE W LATA TRZYDZIESTE
Następuje podsumowanie zdobyczy i porażek upływającej dekady, ocena dokonanych wyborów życiowych. Okres ten jest często okresem kryzysu; większość kobiet i mężczyzn jest niezadowolona jak układa im się życie w najważniejszych obszarach.
Okres przejścia przez 30 rok życia kończy fazę nowicjatu wczesnej dorosłości, jednostka staje się człowiekiem dorosłym.
KULMINACJA WCZESNEJ DOROSŁOŚCI ( 33-40 r.ż.)
Szczytowe są w tej fazie wymagania ze strony pracy, rodziny i społeczeństwa. Wiele osób koncentruje się wtedy na jednej formie działalności.
Wzrasta zainteresowanie osiągnięciem większego autorytetu, samowystarczalności. Człowiek chce uniezależnić się od społecznych nakazów i zakazów, być w zgodzie ze swoimi rzeczywistymi pragnieniami i wartościami.
Lewinson wyróżnił 5 typów reakcji i przeżywania w kulminacyjnym okresie życia:
postęp w ramach stabilnej struktury i praca w kierunku osiągania swoich celów;
doświadczenie niepowodzenia i brak sukcesów w ramach ustabilizowanego życia;
ukształtowanie stabilnej formy życia w okresie wczesnych lat 30-tych i próby zmiany tej sytuacji poprzez wytwarzanie nowych struktur w środowiskowym i końcowym okresie lat trzydziestych;
doświadczanie zmian wynikających z awansów i postępów na różnych polach aktywności życiowej;
niezdolność do wytworzenia stabilności w tym okresie.
ERA WIEKU ŚREDNIEGO ( 40- 65 r.ż)
OKRES PRZEJŚCIOWY ( 40-45 r.ż. )
Główne zadania okresu przejściowego:
Zakończenie ery wcześniejszej - dokonanie oceny przeszłości, która często polega na porzuceniu złudzeń co do własnej sytuacji życiowej..(uświadomienie sobie tego czasami bywa bolesne)
Większy stopień indywiduacji przez integrowanie konfliktów przeciwieństw: młody/stary, destrukcyjny/twórczy, męski/kobiecy oraz przywiązany/oddzielony. Pomyślna integracja pierwszej pary przeciwstawnych tendencji może się przyczynić do wzrostu poczucia samoświadomości i poczucia swego miejsca w życiu. Lewinson twierdzi, ze w tym okresie dochodzi do utworzenia się stanu nowej równowagi między kobiecymi i męskimi aspektami indywidualnej tożsamości. We wcześniejszych okresach młodzi mężczyźni akcentowali męskie cechy, a tłumili kobiece elementy swojej osobowości (jak np. łagodność, opiekuńczość..) i podobnie kobiety identyfikowały się głównie z cechami kobiecymi. Przywiązanie polega na adaptowaniu się do świata..; w okresie przejściowym następuje częściowe i stopniowe wycofanie się ze świata zewnętrznego. Ocena dotychczasowych osiągnięć i porażek oraz bolesny proces rezygnacji z iluzji wczesnego wieku dorosłego skłania do zajęcia się sobą.
Zainicjowanie nowej ery i nowej struktury życia
Levinson donosi, że większość (70-80%badanych) przeżywa w tej fazie kryzys. Czasami „kryzys wieku średniego” przybiera drastyczne formy (głębokie depresje, nadużywanie alkoholu, narkotyki). Kryzys może mieć również charakter adaptacyjny- jednostka przed włączeniem się ponownie w świat zewnętrzny potrzebuje moratorium (odwleczenia w czasie) aby zebrać siły i przemyśleć kierunek ich wydatkowania.
WSTĘPOWANIE W WIEK ŚREDNI (ok. 45 r.ż.)
Przeżycia i doświadczenia doznawane w tej fazie życia są bardziej spójne z wewnętrznym poczuciem własnego ja. Proces indywiduacji osiąga głębszy poziom.
Przed 50 r.ż. wielu mężczyzn osiąga szczyt swoich możliwości zawodowych, dlatego w późniejszym okresie zmniejsza się znaczenie zawodowego obszaru ich życia.
W środkowej fazie dorosłości często wyst. zjawisko „pustego gniazda”- dzieci osiągają biol. dojrzałość i opuszczają rodzinny dom; małżonkowie konfrontują się tak jak na początku ich związku. Sytuacja ta posiada większe znaczenie dla kobiet. Zadania wychowania i troski o dom powoli tracą rację bytu, a rola rodzica przestaje odgrywać najważniejszą rolę dla tożsamości jednostki i poczucia własnej wartości.
WCHODZENIE W LATA PIĘĆDZIESIĄTE
Ciężkiego kryzysu doświadczają ci, którzy w poprzednim okresie przejściowym (ok.40 r.ż.) walczyli o utrzymanie stabilności.
Rozwojowy kryzys w wieku ok. 50 lat związany jest z poczuciem niezdolności do przeprowadzania zmian w tych sferach życie, które nie są zadawalające. Wysiłki w kierunku wzbogacenia swojego życia wymagają wiele odwagi. Niektórzy godzą się na stagnację lub upadek.
Wybory dokonane w okresie przejściowym mogą się łączyć z przygotowaniem do roli osoby schodzącej ze sceny albo do roli osoby walczącej o utrzymanie dotychczas zdobytych pozycji.
KULMINACJA WIEKU ŚREDNIEGO
Okres wykorzystywania osiągnięć i zdobyczy. Aspiracje i nadzieje czterdziestolatków realizują się i owocują - w formie stanowisk, pozycji, ról i zasobów- dziesięć lat później.
ERA PÓŹNEJ DOROSŁOŚCI (od 60 r.ż)
OKRES PRZEJŚCIOWY ( 60-65 r.ż.)
Główne zadania okresu przejściowego:
Przygotowanie się do stanu spoczynku (zawodowego)- doświadczanie ubytków i osłabienia różnych funkcji i organów życiowych;
Faza przejściowa pozwala jednostce na przygotowanie się do nowej roli - emeryta. Ci, którzy bardzo angażowali się w pracę będą odczuwali wielkie napięcie w momencie zaprzestania aktywności zawodowej, dla innych to okres upragnionego odpoczynku od niezadowalającej pracy. Przejściu na emeryturę towarzyszy często:
uszczuplenie dochodów i obniżenie standardów życia;
załamanie się wypracowanych przez dziesięciolecia nawyków
zmiana rutyny dnia codziennego
konieczność wypracowania nowych zainteresowań
obniżenie poziomu życia połączone z utratą poczucia własnej wartości
Wypracowanie nowego układu równowagi między Młodym (tym co sprawne, energiczne) a Starym.
Okres przejściowy wymaga znalezienia równowagi między przywiązaniem do świata wycofaniem się z niego. Konfrontacja ze śmiercią to jedno z głównych zadań rozwojowych w tym okresie. Rozwiązanie tego zadania przebiega bardzo różnie w zależności od charakteru, przynależności do różnych klas społecznych. Istnieją możliwości rozwiązania problemu śmierci poprzez akceptacje tego zjawiska i transcendencje poza własne ego. Pomocne bywają tu takie wzory radzenia sobie z tym dylematem jakie podsuwa religia, literatura czy sztuka.
Śmiertelność przynosi pytania o sens i wartość swojego życia (zadowolenie/rozpacz).