WARZYWA STRĄCZKOWE

Fasola (najwyższe znaczenie gospodarcze

-Groch

-Soja warzywna

FASOLA

Fasola zwyczajna- karłowa lub tyczna drobne nasiona. Na zielone strąki szparagowa

Fasola wielokwiatowe- karłowe (eureka, blanka). Tyczne (piękny Jaś o większych nasionach).

Szparagowa- odmiany, które mają mało włókna 0,08%- w strąkach.

1. zielonostrąkowe

2. żółto strąkowe

3. fioletowo strąkowe

Na suche nasiona- podział ze względu na strąki nie kolorowe, ale kolorowe nasiona (czerwone, żółte, fioletowe, nakrapiane, białe). Ze względu na wielkość wielko i drobnokwiatowa.

Fasola zwykła- roślina jednoroczna,, kiełki epigeiczne ( liścienie nad powierzchnią gleby), rośliny krzaczaste 40-60cm mniejsze znaczenie mają odmiany pnące 3m. Kwiaty 2-8 kwiatów w gronie na krótkiej osi poniżej liścienia wspierającego. Roślina samopylna, strąk prosty, gładki jasno zielony, żółty czasem fioletowy wąski długości 9-15cm. Nasiona małe lub średnie, masa tyś nasion 150-700g. Barwa nasion cecha odmianowa białe, seledynowe, czarne, czerwone, brązowe, jednolite lub z rysunkiem.

Fasola wielokwiatowa- uprawiana jako jednoroczna, ale z natury wieloletnia kiełkuje hypogeicznie. Roślina 3-4m odmiany karłowe mniejsze znaczenie. Kwiaty 15-30 kwiatów, oś kwiatostanowa 30-50cm powyżej liścia wspierającego. Rośliny obcopylne. Strąk ciemnozielony szorstki szeroki i płaski. Łukowato zagięty u odmian na suche nasiona. Masa tyś nasion 900-130g (karłowe), tyczkowe 1600-3000g. Nasiona białe lub fioletowe.

Uprawa	Termin siewu	Norma siewu	Odległość rzędów	Odległość w rzędzie		Termin zbioru	plon
Fasola zwykła i wielokwiatowa	10-15 V		40-45 fasola tyczna 60+60+120	8-10 tyczna 50		Koniec VIII wielkokwiatowa IX-X	1-3 t
Fasola zwykła szparagowa	Od 10-15 V do 20 VI, co 3- 7 dni	25-30 sztuk na/1m^2				2 dekada VII do końca IX	8-20
Groch	Koniec III/połowa IV	150-300	15-20 lub pas rzędów 7rząd, co 15cm		3-4	VI-VII	3-4
Bób	Początek IV	100-300	45 lub 45+45+80		10	Dojrzałość techniczna po około 80-90 dniach	5-15

Uprawiana na zielony strąk ma krótki okres wegetacji na suche nasiona a zwłaszcza piękny Jaś długi okres wegetacji.

Wymagania- roślina wybitnie ciepłolubna nie znosi chłodów kiełkuje 10°C, wschody 13-25°C. Wymagania wodne umiarkowane największe podczas kiełkowania. Fasola szparagowa bardziej wrażliwa. Nawadnianie nie stosuje się często, bo sprzyja rozwojowi i rozprzestrzenianiu się chorób. Glebowe umiarkowane, gleby lżejsze nie mogą być ciężkie zlewne.

Rejonizacja- Uprawiana na suche, średnia temp VI 16,5°C, VII 18°C, VIII 17°C. Okres bez mroźny minimum 140 dni. Gleby nie gorsze niż III klasa. Lubelszczyzna, Przemyśl, Rzeszów, Jarosław, Poznańsko, Pomorsko.

Fasola szparagowa- brak ścisłej rejonizacji, ale lokowane w pobliżu zakładów przemysłowych.

Zmianowanie- po zapustnych, cebulowych, ogórku, zboża. Po fasoli pozostaje bardzo dobre pole. Po oborniku bardzo dobrze, ale w dalszych latach.

Nawożenie- Fasola wielokwiatowa większe nawożenie P₂O₅ 70-80, K₂O 80-120, N 80 kg dawka startowa 10-14 dni przed siewem.

Siew sadzenie- siew w wprost na pole, z rozsady, ale wraz z doniczką, bo łatwo uszkodzić system korzeniowy. Rzadko stosowane (ewentualnie w tunelach).

Uprawa- zwykle w polu, w tunelach coraz powszechniejsza głównie w Anglii, ale tylko szparagowa. Siew w tunelu około 20 IV. Plon miesiąc wcześniej. Konieczne zaprawianie nasion głównie przed śmietką kiełkówką ( zaprawiamy 1 dzień przed siewem). Siew pasowo rzędowy między rzędami 120cm, w rzędzie 40-50cm. Zwykle siew punktowy po 2-3 nasiona.

Ochrona- herbicydy dopuszczalne przed siewem, po siewie satecit, storman. 2-3 dni po wschodach turbo, liście właściwe fusilade.

Nawadnianie- mała dawka w okresie kwitnień i początku zawiązywania strąków.

Ustawienie tyczek- głównie leszczynowe wbić do 1m lub na sznurkach.

Zbiór fasoli szparagowej- od 2 dekady VII. Maszynowo jednorazowo kombajny Weremczuk. Ręczne sukcesywnie 3-4 razy.

Zbiór na suche nasiona- VIII-X ręcznie karłową się ścina kosiarką, ale konieczna obróbka ręczna nie da się zmechanizować. Pozostawić do dosuszenia na kozłach świerkowych. Wymłóca się maszynowo, ale strąki musza być dobrze wysuszone, robi się to zimą, kiedy jest mróz. Po zbiorze do zimnych wiat ( nie do ciepłych), bo groziłoby to atakiem larw styrakowca fasolowego.

Plony- Fasola szparagowa 8-10 t/ha, Fasola na suche nasiona 1-3 t/ha (przechowywać max 10°C, wilgotność 60%. Zbiór fasoli fagollet 2-3 t/ha zbieramy, gdy nasiona są dobrze uformowane i wypełnione, ale strąki nie są suche.

GROCH

Pochodzi z Azji, w europie południowa Szwecja lubi wilgotny niezbyt ciepły klimat, kanał La Manche, Węgry (dość sucho). Reaguje na długość dnia, późne odmiany rośliny dnia długiego + wysoka temperatura sprzyja szybkiemu zakwitaniu.

Wymagania- wymaga bardzo wczesnego siewu (wiąże się to z reakcją fotoperiodyczną). Długi dzień znacznie przyspiesza rozwój są 2 powody wczesnego siewu.

1. Duże wymagania wodne w czasie wschodów nawet 300% powiększa masę, tyle wody we wczesnych miesiącach jest.

2. Przed nastaniem długiego dnia musi wytworzyć dużą masę wegetatywną, im większa tym lepsze plonowanie siew koniecznie Koniec III? Początek IV.

Są dwie odmiany łuskowy, po wewnętrznej stronie strąka jest pergaminowa wyściółka, można ją łatwo ściągnąć. Groch cukrowy- brak wyściółki, spożywany w fazie dojrzałości woskowej, ale niespożywany strąk.

Groch na suche nasiona nie dotyczy upraw ogrodniczych, ale w polu.

Groch łuskowy- nasiona gładkie lub nasiona pomarszczone więcej cukrów prostych wolniej przejrzewają, mniej mączyste, dlatego cenniejsze.

Do przetwórstwa lepsze odmiany łuskowe od cukrowych lepiej wymłacalne, a w śród odmian łuskowych nasiona pomarszczone.

Wymagania do przetwórstwa- duża plenność, odporne na choroby, wytrzymałe na suszę przymrozki, wysokość optymalna 40-80cm (niższe mały plon, a wysokie wymagają podpory), sztywność łodyg, różna długość okresu wegetacyjnego.

Po zbiorze od razu zakonserwować, bo jest zielony i się nie przechowuje. Opóźnienie zbioru można regulować różnymi odmianami o różnej długości okresu wegetacji.

-wczesne- 70dni

-średnie 73-78 dni Okres zbioru nie wolno regulować opóźnianiem siewu jak

-średnio późne 79-90 dni u fasoli nie wolno opóźniać siewu!

-późne powyżej 90 dni

Wymagania, co do nasion- mała masa do 9mm średnicy, ciemniejsze lepsze, jędrność, twardość nasion, nie za młode, do mrożenia mniej twarde, do konserwowania bardziej twarde, twardość mierzymy za pomocą tendometru, nie mogą się rozpadać, równomierność plonowania, duża wilgotność.

Uprawa- ścisła rejonizacja, najlepsze okolice nadmorskie Elbląg, Wałbrzych chłodne i wilgotne tereny, bardzo duże zagęszczenie siewu, bo łodygi wiotkie muszą tworzyć zwarty łan, norma siewu 150-300 nasion, siew rzędowy, łan bardzo zwarty wiec opryski z helikopterów, dojrzałość przełom VI/VII, twardość mrożenie 90-100 jednostek tendometru, konserwowe 110-125.

Różnice między uprawą fasoli i grochu może być forma chlorkowa, zbiór maszynowy (resztę powiedziała profesor doczytać z książki)

BÓB

W Polsce na skalę amatorską, znana jeszcze przed Chrystusem, termiczne wymagania jak groch, gleby lepsze próchniczne zasobne w materię organiczną dobrze uprawiane. Najwyższa produkcja w USA i Azji, w europie Francja, Anglia. Głęboki system korzeniowy duża masa wegetatywna, obficie kwitnie (obcopylna, zdarza się samozapylenie), ale wiąże niewiele nasion. Spożywa się w stanie dojrzałości technologicznej, ale też można użytkować w stanie suchym nasiona (30% białka). Łodygi, liście strąkowiny wartościowy zielony nawóz. Na korzeniach wytwarza brodawki z rhizobium.

Przedplony i uprawa- po wszystkich warzywach z wyjątkiem strąkowych. Nierejonizowany w Polsce. Często uprawiany współrzędnie z ziemniakami. Wymaga wcześniejszej uprawy siew już początek IV. Roślina dnia długiego, nie opóźniać siewu, bo obniżymy plon nawet do 40%. Wilgotne, zasobne gleby staranie głęboko uprawiane.

Wymagania nawozowe- duże N- tylko przed siewem, P₂O₅-60kg, Pok. 150-200 zbyt dużo niewskazane.

Nie wrażliwy na zachwaszczenia, okres wegetacji 120-150dni, siew siewnikiem (drobne nasiona, grube nasiona ręcznie (rozstawa 45cm- pasowo rzędowa, można też rzędowo.

Zabiegi- dość mocne herbicydy (A falon, zogarol) chronić przed mszycą buraczano- chmielową oraz strąkowcem bobowym.

Zbiór- faza dojrzałości woskowo- mlecznej VII wysoka wartość odżywcza (białko, cukry, karotenoidy, mało witaminy C), na surowo nie spożywać. Plon 10-15t/ha (zależy od odmiany). W VIII dojrzałość fizjologiczna, w VII dojrzałość technologiczna. Zbiór ręczny można skosić, ale niewygodnie. Optymalna wartość 125-140 jednostek tenderometru.

SOJA

Pochodzi z Chin z obszaru krótkiego okresu wegetacyjnego. Jedyne warzywo dnia krótkiego. Niewysoka niepozorna omszona przypomina fasolę karłową. Tylko na skalę amatorską w Polsce uprawa się nie powodzi, nasze warunki klimatyczne nie są odpowiednie. Roślina ciepłolubna, ale dnia krótkiego ( wtedy w Polsce jest zimno). Próby wysiewania pod koniec IV ( za zimno ryzykowne), aby złapała krótkiego dnia. Zbiór nasion w formie mleczno- woskowej. Do spożycia tylko po gotowaniu, trzeba także moczyć, lekkostrawna.

WARZYWA WIELOLETNIE

Szparag, rabarbar, chrzan, szczaw, niektóre cebulowe, w europie też karczoch.

SZPARAG- asparagus officinalis

Ma wypustki białe i zielone. Pochodzi z klimatu umiarkowanego i subtropikalnego uprawiany w Chiny, Peru, USA, Hiszpania, Francja. Bylina część nadziemna zamiera zimuje kłącze + mięsiste korzenie, (czyli karpa). Zasięg korzeni 3-9m szerokość 2,5. Młode pędy pokryte łuskami (zmodyfikowane liście), tworzą się pędy boczne gałęziaki (pędy asymilacyjne). Zakładanie szparagowi na kilkanaście lat. Roślina dwupienna. Rośliny żeńskie mniej pędów, lecz grubsze. Rośliny męskie wcześniejsze i większy plon, lecz cienkie. W celu uzyskania białych wypustów- usypujemy mały kopczyk z ziemi (corocznie) wysokość 25-30cm. Użytkowanie wypustek dopiero po 2 latach uprawy. Po zakończonych zbiorach Koniec IV/ początek V. Rozkopujemy wały, aby dać szansę swobodnego wzrostu wypustek. Odporne na temperaturę przy -4°C górna część ginie. Znosi brak wody, ale się rozwidla i robi włóknisty. Na glebach ciężkich krzywe wypustki, więc wymaga lżejszych. Zawsze zakładać w 1 roku po oborniku duże dawki 50-60t/ha (jesienią po krzyżowych zapustnych, zbożach). Gdy brak obornika komposty. Gleby przed założeniem szparagarni spulchnić ( pług z pogłębiaczem 50-60cm). Nawożenie K (280kg- siarczan K) P (85-15 P₂O₅). Jesienią wiosną N kultywatorowanie ewentualnie wałowanie. Szparagarnie zakładać wiosną z rozsady produkowanej w poprzednim roku ( produkcja rozsady 1 rok). Nasiona twarda łupina moczyć, stratyfikować.

Metoda uprawy

- z sadzonek korzeniowych- amatorsko rozdzielanie karpy, ale przez rany często się przenoszą choroby.

-na plantacji produkcyjnej tylko przez siew + na rozsadę ( młode karpy roślin)

* zakładanie szparagarni na płasko lub lekki skłon szparaga.

*poziom wody gruntowej maksymalnie 1 m.

- siew wiosną na rozsadnik polowy 0,6-0,8kg/12-15 arów siew w IV.

-produkcja metoda przyspieszoną siew w tunelu ( na rozsadę doniczkową) 8-12 tygodni, można sadzić już w 1 roku.

*siać w rzędzie, co 30-40cm, wolny pas na ciągnik 45cm.

*wyprodukowana rozsadę wykopuje się np. kopaczką do ziemniaków.

* sadzimy w bruzdy, wierzchołek 20-25cm pod warstwa gleby, a zielone 15cm.

*pielęgnacja spulchnianie w między rzędzie nawożenie pogłówne, herbicydy na świeżo usypane wały nigdy na rośliny.

* eksploatacja w pierwszych latach 3 tygodnie w kolejnych do 6.

* gdy pękają wały oznaka że trzeba wycinać wypustki

*zbiór 2 x na dobę

*zielone 1x na dobę zbiór łatwy szybko więdną

*po zbiorze natychmiast schłodzić w wodzie 0-1°C

*przechowywać 0,5°C wilgotność 90-95%

*trwałość po zbiorze 7-10 dni przedłużanie przez folie perforowaną

W USA wyłącznie na zielono delikatny smak więcej karotenoidów. W europie przeważają białe.

CHRZAN

Obszar morza Kaspijskiego. Choć kwitnie nigdy nie zawiązuje nasion, rozmnażany tylko wegetatywnie z sadzonek korzeniowych. Plantacja tylko na 1-2 lata dłużej nie, bo tworzy korzenie gorszej jakości. Cenny do przetwórstwa przyprawa.

Wymagania- podobne do szparaga, dobrze zimuje, duża wilgotność, choć toleruje okresowo suszę, ale zniekształca wtedy korzenie. Gleby piaszczyste, gliniaste dużo materii organicznej.

Uprawa poza płodozmianem- jesienią głęboka orka wiosna kultywator. Pozyskiwanie sadzonek korzeniowych jesienią poprzedniego roku. W 1 rocznych lub 2 letnich uprawach z korzeni bocznych średnicy 8mm długość 3cm.

Wykazuje biegunowość- korzenie powstają z pączków w dolnej części korzenia bocznego, z górnej korzenia część zielona. Sadzi się w bruzdy ( w odległości 50-65cm), co 10cm. Kłaść sadzonki 30centymetrowe poziomo i przydeptać część korzeniową. Sadzonki zaprawiać przeciw grzybom. Przez zimę przechowuje się w piwnicy osypane piaskiem. Wcześnie wegetują czyścić korzenie z pączków bocznych, aby się nie rozgałęziały mogą tworzyć tylko korzeń w dolnej części.

Zbiór jesienią usunąć korzenie boczne dolna część sadzonki uciąć skośnie. Handlowe 25cm długości 2,5 średnicy.

Przechowywać 0+1°C wilgotność 95%.

Bezpośrednio po zbiorze korzenie do przetwórni.

Sadzonka chrzanu

Zima kopczykujemy sadzonkę w wilgotnym

Nie ocierać piasku (84%) 0°C. W III pobudzamy przez ocieranie

szmatką sadzić pod kątem 45°, ocieranie 2 tygodnie

2-3 cm przed sadzeniem temperatura 10°C

nie ocierać szmatką

pączki

Plantacje odnawiamy, co rocznie.

RABARBAR

Pochodzenie azjatyckie, najwięcej uprawiany w Anglii.

Nowalijka - najwcześniejsze warzywo z pola. Nie duże wymagania glebowe, prowadzenie plantacji przez 12-14 lat.

Skład chemiczny- szczawiany, kwasy organiczne.

Roślina wieloletnia cześć użytkowa tylko ogonki liściowe, w blaszce znacznie więcej szczawianów. Roślina w postaci karpy. Łodyga podziemna ( stara) mięsista, korzenie spichrzowe. Karpa do 1,5 metra system korzeniowy nawet do 3m.

Wymagania klimatyczno glebowe- klimatowi niewielkie dobrze zimuje znosi do -15-20°C. Do wzrostu umiarkowane temperatury lubi chłodna wiosnę i lato. Może rosnąć w zacienieniu. Wymagania glebowe, gleby żyzne wilgotne, ale nie podmokłe, poziom wód gruntowych 1,5m. Wymagania pokarmowe ogromne konieczny nawóz organiczny przed założeniem 40-60t latem lub jesienią. Nawożenie mineralne obfite NPK 200-300kg przed założeniem plantacji wiosną i po zbiorach. Co 2-3 lata rozkładać obornik w między rzędach, lubi nawadnianie.

Zakładanie plantacji- wiatropylna obficie kwitnie pełnia kwitnienia 3 rok. Owoc orzeszek uskrzydlone nasiona. Na skalę produkcyjną nie poleca się siewu z nasion. Jest to roślina heterozygotyczna nie powtórzy cech rodzicielskich. Długi okres od siewu do plonu (o rok czy 2 dłużej). Rozmnażanie wegetatywne oddzielanie karp na sadzonki z 1-2 paczkami liściowymi i 1-2 mięsistymi korzeniami. Głębokość sadzenia około 3cm. Tnie się ostrym nożem, zawsze powtórzy cechy rośliny macierzystej. Sadzonki wyciąć na 2 tygodnie przed sadzeniem, aby obeschły i zabliźniły się rany.

Kultury In- vitro w krótkim czasie (100dni) mamy materiał do wysadzenia w pole.

Pole musi być staranie przygotowane najlepszy przedplon okopowe zboża. Duża rozstawa 1,5 x 1,5m, system pasowo rzędowy zalecany od warunków plantacji. Na bardzo wczesny zbiór nawet rozstawa 0,8 x 0,8m. Eksploatacja od 3 roku. Wczesną wiosną w celu przyśpieszenia plonowania przykryć folia perforowaną.

Zbiór- od początku wiosny do końca V (połowa VI), ogonki wyłamywać (nie ścinać), uważając na pąki w katach liści około 1 raz na tydzień. Po zbiorze zasilić nawożeniem mineralnym NPK, po zakończonych zbiorach obfite nawożenie.

Odchwaszczanie i ochrona- wczesną wiosna herbicydy triazynowe (azotop), ochrona przed chorobami grzybami szkodnikami, usuwać pędy kwiatowe w 3 roku.

Plon 80t/ha, przechowywać 2 tygodnie 0°C.

SZCZAW- rhumex ocetosa

Po rabarbarze 2 nowalijka ukazująca się wczesną wiosną. Pędy generatywne ulistnione już w 1 roku dwupienny kwiaty ♀ wyższe rdzawe, ♂ żółciutkie niższe. Odmiany Lioński, wielki belwijski. Może być konserwowany tylko w szkle, szczawianów nie więcej niż w rabarbarze.

Wymagania- bardzo dobrze rośnie w polskim klimacie, gleby jak rabarbar. Nie wymaga tak głębokiej uprawy, wymaga dostępności wody. Świetlne niewielkie, stanowisko poza zmianowaniem.

Zakładanie plantacji- od wczesnej wiosny do późnego lata, bardzo dobrze zimuje, przedplon okopowe. Pole staranie przygotowane dobrze wyrównane. Bardzo drobne nasiona kiełkuje na świetle (przykrywać około 1cm), siew 4-5 kg\ ha. Rozstawa 30-45cm miedzy rzędy w rzędzie 10-20cm. Wschody po 10 dniach. W programach ochrony brak zaleceń herbicydowych, więc trzeba pielić. Odnawianie plantacji, co 4-5 lat, ( bo się zachwaści).

---