Teoria racjonalnego zachowania się konsumenta.
a. Pojęcie użyteczności.
Użyteczność to suma zadowolenia, jaką daje konsumentowi posiadanie danego dobra.
Dobro jest tym użyteczniejsze, im intensywniej zaspokaja określoną potrzebę. W miarę zaspokajania potrzeb tracą one na intensywności. Człowiek w pierwszej kolejności dąży do zaspokojenia najbardziej intensywnych potrzeb (jak wyżywienie, odzież, mieszkanie itp.). Dopiero potem zaspokaja potrzeby wyższego rzędu (kultura, rozrywka, itp.).
Zwolennicy teorii użyteczności formułują psychologiczną prawidłowość: w miarę wzrostu zapasu lub spożycia jakiegoś dobra jego użyteczność całkowita wolniej niż wzrasta zapas.
Użyteczność krańcowa jest stosunkiem przyrostu użyteczności całkowitej do przyrostu konsumpcji lub zapasu dobra.
Prawo malejącej użyteczności krańcowej - zadowolenie z pierwszej konsumowanej jednostki dobra jest znacznie większe niż z kolejnej, następnej jednostki. Czyli przyrosty zadowolenia z konsumpcji zmniejszają się wraz ze wzrostem ilości konsumowanego dobra.
b. Krzywa obojętności konsumenta.
Współczesna teoria zachowania się konsumenta opiera się na uporządkowanym systemie preferencji konsumowanych dóbr. Preferencje te ilustruje krzywa obojętności o różnym możliwym nachyleniu i ograniczeniu analizy do dwóch dóbr substytucyjnych.
Krzywa obojętności przedstawia wszystkie kombinacje dwóch dóbr, które dla konsumenta są obojętne. Oznacza to, że każda z tych kombinacji daje konsumentowi takie samo zadowolenie, czyli ten sam poziom całkowitej użyteczności.
Wytłumaczenie krzywej obojętności na przykładzie miesięcznej konsumpcji kawy i pluszów aktiv w szklankach przy założeniu że proporcje spożycia obu dóbr konsumpcyjnych dają konsumentowi takie samo zadowolenie (specjalnie wymyśliłam taki przykład na czasie przed kolokwium).
Obojętne kombinacje konsumpcji kawy i pluszów w szklankach.
Kombinacje |
Spożycie kawy |
Spożycie Pluszów |
A |
9 |
1 |
B |
5 |
2 |
C |
3 |
3 |
D |
1 |
5 |
Przyjmujemy założenie że konsument jest tak samo zadowolony, gdy wypija 9 kaw i 1 plusza jak wtedy gdy wypije 1 kawę i 5 pluszów. Chcąc jednak zwiększyć konsumpcję kawy konsument musi jednocześnie ograniczyć spożycie pluszów co powoduje że jego preferencje ilustruje krzywa o ujemnym nachyleniu.
Krzywa obojętności konsumenta
Preferencje konsumenta można zilustrować za pomocą wielu krzywych obojętności ponieważ żaden konsument nie zrezygnuje z wyższego poziomu całkowitej konsumpcji na rzecz jej niższego poziomu.
Omówienie wykresu poniżej. Im wyżej jest położona krzywa obojętności tym wyższe jest spożycie obu dóbr. Najkorzystniejszy dla konsumenta jest punkt F ponieważ reprezentuje najwyższy poziom spożycia pluszów i kawy. Krzywe te tworzą mapę gustów lub preferencji konsumenta i wyrażają jego indywidualne upodobania w obojętnej proporcji konsumowanych dóbr.
Między tymi dobrami (kawą i pluszem) występuje zjawisko substytucyjności.
Miernikiem efektu substytucyjnego jest krańcowa stopa substytucji rozumiana jako stosunek przyrostu spożycia jednego dobra do ubytku innego dobra.
Krzywa obojętności jest skonstruowana przy założeniu prawa malejącej substytucyjności krańcowej.
Tak po polsku mówiąc to znaczy to tyle że jeżeli będziemy się posuwać wzdłuż krzywej obojętności z góry w dół to stosunek ubytku kawy do przyrostu plusza jest malejący - ujemny. Taki kształt krzywej wyznacza nam obszar w którym możemy zamieniać kawę na plusz aktiv tak że za każdym razem będzie to dobre dla nas - konsumentów.
c. Efekt dochodowy i substytucyjny zmiany relacji cen nabywanych dóbr.
Jeżeli zmienia się cena dobra X to występują dwa efekty:
efekt substytucyjny - zmiana ilości nabywanej dobra X w wyniku substytucji dobrem Y
Na przykład. Jeżeli wzrosła cena dobra X to dobro Y wydaje nam się tańsze mimo że jego cena się nie zmieniła co za tym idzie wybieramy dobro Y bo po co przepłacać.
2) efekt dochodowy - zmiana w ilości nabywanej dobra X w wyniku zmiany dochodu realnego
Na przykład. Jeżeli cena dobra X wzrosła to za ten sam dochód konsument może nabyć mniej tego dobra i odwrotnie. Dochód realny - ilość dóbr które można nabyć za dany dochód po danych cenach.
Analiza koncepcji Hicksa.
Konsument znajduje się w położeniu A', wyznaczonym przez punkt styczności krzywej obojętności z linią budżetu (realnego dochodu). Jeżeli cena dobra X obniży się względem ceny Y to należy narysować nową linię budżetową ponieważ zakupi więcej tańszych dóbr X. Taki sam efekt spowodował by wzrost ceny dobra Y względem dobra X. Położenie konsumenta zmieni się do pozycji A''.
Ilustracją efektu substytucyjnego jest przesunięcie punktu równowagi konsumenta wzdłuż tej samej krzywej obojętności. Efekt substytucyjny pokazuje zatem jak zmieni się ilość nabywana dobra X i dobra Y w wyniku zmiany relacji cen, jeżeli konsument pozostaje na tej samej krzywej obojętności.
Efekt dochodowy w odniesieniu do efektu substytucyjnego Hicksa.
Jeżeli dobro X relatywnie potaniało to konsument zaoszczędza część dochodu dzięki czemu może sobie kupić większą ilość dóbr X. W związku z czym linia budżetowa przesuwa się w prawo i zmienia się położenie punktu równowagi konsumenta na punkt A'''.
Zmiana ceny dobra X wywołuje odwrotną zmianę ilości nabywanej tego dobra ( jeżeli kosztuje mniej to kupujemy więcej).
Dobra Giffena.
Wzrost ceny dobra X powoduje że konsument zastąpi je dobrem Y. Jeżeli dobro Y jest mało substytucyjne (czyli gorszej jakości) to konsument wraca do kupowania dóbr X mimo rosnącej ceny. Wraz z zakupem dobra X przechodzi na niżej położoną krzywą obojętności = obniżeniu całkowitej użyteczności dochodu realnego.
Efekt substytucyjny i dochodowy w ujęciu E.Slutskiego.
Konsument ma stały dochód i cena dobra Y jest stała natomiast obniżyła się cena dobra X. Konsument dążący do maksymalizacji korzyści w tej sytuacji zamieni dobro Y na dobro X i przeniesie się na wyżej położoną krzywą obojętności . Konsument przy stałym dochodzie uzyskuje większą użyteczność konsumpcji (może kupić więcej). Różnica w ilości dobra X stanowi efekt dochodowy wywołany zmianą ceny ceny dobra X.