Fitosocjologia

dr Marianna Warda p. 237 Agro , I p.; Katedra Łąkarstwa

Wykład I Wstęp do fitosocjologii 16.02.2010

Fitosocjologia - nauka zajmująca się badaniem szaty roślinnej i klasyfikowaniem zbiorowisk roślinnych, których podstawową jednostką jest zespół roślinny, czyli asocjacja.( gr. Fyton - roślina; societos - społeczność, logia - nauka)

Zbiorowisko roślinne - skupienie roślin, Dość jednorodne pod względem gatunkowym, zajmujące określoną przestrzeń(sucha łąka, mokra, turzycowisko, las sosnowy, las liściasty), ukształtowane pod wpływem warunków siedliska.

Fitocenoza - podstawowy obiekt badawczy w fitosocjologii. To realnie istniejące, konkretne zbiorowisko roślinne, będące składnikiem pewnego konkretnego ekosystemu. W podobnych warunkach powstają podobne fitocenozy.

Siedlisko - określony układ warunków środowiska; ogół czynników fizycznych środowiska, niezależnych od biocenozy; miejsce wzrostu i rozwoju organizmów (siedlisko bagienne, wyspowe itd.) . W rozwoju ekosystemów siedlisko jest elementem pierwotnym, wyprzedzającym w czasie całą biocenozę.

Środowisko - abiotyczna część ekosystemu. Obejmuje powietrze, wodę, podłoże mineralne, składniki organiczne, żyzność gleby, odczyn podłoża.

Biocenoza - żywa część ekosystemu (fitocenoza- rośliny ->producenci; zoocenoza- zwierzęta-> konsumenci)

Ekosystem - obejmuje nieożywione środowisko oraz żywą biocenozę.

Trawy - są grupą roślin, bez której trudno wyobrazić sobie szatę roślinną; podstawowe rośliny
w krajobrazie; tworzą charakterystyczne trawiaste krajobrazy:

- stepy - sawanny - murawy i traworośla górskie

- prerie - łąki i pastwiska - łany upraw zbożowych

- pampy - trawniki pól golfowych, boisk sportowych, skwerów miejskich

Cechy ekosystemu trawiastego:

- znaczne wymagania wodne roślin - wspomaganie transpiracji traw(600- 800 l/kg suchej masy)

- wymagania termiczne roślin łąkowych 15-22˚

- zbiorowiska wielogatunkowe; rośliny odznaczają się dużą plastycznością szeroką amplitudą ekologiczną

- wybitna zdolność traw do krzewienia się i odrastania po defoliacji (jeśli nie zniszczymy węzła krzewienia)

- kumulacja substancji organicznych w warstwie poddarniowej

- zależność od działalności człowieka - wymagają odbioru biomasy

Roślinność trawiasta jest ściśle związana z dziejami ludzkości; na użytkowanych łąkach i pastwiskach występują trawy pastewne.

Cechy wyróżniające trawy:

- trwałość - zdolność do wielokrotnego odrastania w okresie wegetacji

- specyficzne właściwości biologiczne, zwłaszcza budowy anatomicznej i morfologicznej

- niewielkie wymagania co do warunków siedliskowych( w porównaniu do innych roślin uprawnych)

- szeroka amplituda ekologiczna (największa zdolność przystosowawcza: w warunkach optymalnych;
w warunkach skrajnie suchych nie są w stanie przystosować się do zmiennych warunków środowiska)

- występowanie w wielogatunkowych zbiorowiskach ( z wyjątkiem siedlisk skrajnych)

- różnorodność - konkurencyjność

Znaczenie traw

- produkcja zielonki do bezpośredniego skarmiania zwierząt(pastwiska)

- produkcja surowca dla pozyskiwania siana i suszu

- w ochronie środowiska przyrodniczego

1. ochrona przed procesami erozyjnymi:

- dobre pokrycie powierzchni ->ochrona przed nawalnymi ulewami

- wiązanie cząsteczek gleby przez gęstą sieć korzeni

Tylko mocna darń stworzona przez trawy jest zdolna powstrzymać erozję.

Perz właściwy Agropyron repens -rośnie często obok drogi; uciążliwy chwast upraw polowych, może być uznawany za cenną trawę przeciwerozyjną.

Bariery biogeochemiczne w krajobrazie rolniczym:

- lasy - użytki zielone - bagna - małe zbiorniki wodne

- zadrzewienia śródpolne i śródlądowe

2. Ochrona wód przed eutrofizacją(pobieranie składników pokarmowych i wykorzystywanie ich do produkcji biomasy)

3. Wykorzystywanie ekosystemów bagiennych do oczyszczania ścieków(bujna roślinność zatrzymuje
i pochłania nieczystości) -> oczyszczalnie hydrobotaniczne

Makrofity - wewnętrzne łodygi rozwijają sieć przestrzeni gazowej (aerenchyma) - dzięki temu możliwy

dyfuzyjny transport tlenu z atmosfery przez wynurzone liście i łodygi do korzeni i kłączy

znajdujących się pod wodą; ścieki- potrzebne do budowy biomasy.

Trzcina pospolita, mozga trzcinowata, manna wodna- trawy, turzyce wysokie, pałka

wąskolistna, tatarak zwyczajny, kosaciec żółty, wierzby: amerykańska i wiciowa, wiklina

wykład II Oczyszczalnie hydrobotaniczne 23.02.2010

Oczyszczanie wód odbywać się może za pomocą oczyszczalni gruntowo-korzeniowych (hydrobotanicznych); działka musi mieć 3 ary powierzchni(3 i więcej). Zaletą takiej oczyszczalni jest brak fetoru.

Najbliżej domu znajduje się duży osadnik gnilny- zbiornik odporny na zanieczyszczenia, można tam wsypać mikroflorę; doprowadzony jest do złoża filtracyjnego i roślin, np. mozgi trzcinowatej, trzciny pospolitej(pod koniec sezonu wegetacyjnego można je podkosić). Złoże filtracyjne składa się z głównego rurociągu i odchodzących od niego „jodełkowato” perforowanych rur rozprowadzających, na głębokości ok. 70-80 cm

Strefa brzegowa zbiornika:

• gatunki o walorach użytkowych, tj. zdolne do adaptacji do siedlisk ściekowych, właściwe do oczyszczania wody(wysoka kumulacja biogenów, długi okres wegetacji roślin).

• do uzupełnienia wybieramy gatunki pospolicie występujące w naturalnych zbiorowiskach, o łatwo pozyskiwanych diasporach, szybkiej adaptacji i znacznych przyrostach biomasy oraz walorach estetycznych i dekoracyjnych

• wykorzystujemy głównie rośliny uzyskane z hodowli, nie ze zbiorowisk naturalnych (regulacja przyrostu)

• przewidywanie rozstawy, ekspozycji na światło, uwilgotnienia stanowiska oraz skład gatunkowy biocenozy

• uwzględnienie aspektów estetyczno- krajobrazowych fitocenozy( ekspozycja widokowa)-dla urozmaicenia buduje się skarpy na stronie południowej

W stanowiskach eksponowanych widokowo umieszcza się dodatkowe ozdobne gatunki:

• pokrywające lustro wody, np. grążel żółty- w specjalnie obciążonych ażurowych pojemnikach

• zwieszające się z brzegu, np. tojeść rozesłana

• nasuwające się na lustro wody, szybko rozprzestrzeniające się wzdłuż brzegu, np. niezapominajka błotna

Znaczenie oczyszczalni hydrobotanicznych:

- Zwiększenie retencji wodnej gleb - na przedwiośniu w profilu o głębokości ok. 150 cm użytki zielone zatrzymują w przestrzeniach między gruzełkami ok. 250 mm wody wolnej. Największe znaczenie mają łąki nadmiernie uwilgocone. Mocna darń i twarda ruń wytwarzane przez trawy spełniają ważną rolę w utrzymaniu właściwej wilgotności gleby, a zbiorowiska łąkowe i trawiaste uznaje się za naturalne zbiorniki retencyjne. Wykształcając mocna darń i zwartą ruń trawy kształtują mikroklimat danego zbiorowiska, a w konsekwencji także i terenów przyległych.

- Rola nawilżacza powietrza- rośliny motylkowe mają współczynnik o ok. 40% niższy niż trawy

Rośliny trawiaste bardzo intensywnie odtwarzają tlen z dwutlenku węgla(ok. 100 kg O_2/ ha dziennie).

- Czynnik przyspieszający samooczyszczanie się atmosfery ze stałych zanieczyszczeń

- Zwarta ruń trawiasta chroni glebę przed nadmiernym nagrzewaniem

W warunkach runi bardzo zwartej trawy przyczyniają się do wzmożonego oddychania gleby, czyli bardzo intensywnego oddziaływania mikroorganizmów glebowych oraz podziemnych organów roślin wyższych.

- Zdolności higienizacyjne i dezodoracyjne - pasy przydrożne, pastwiska(trawy przerastają zanieczyszczenia; przy pomocy mikroorganizmów, np. dżdżownic).

- Właściwości bakteriobójcze i bakteriostatyczne

Z substancji o właściwościach bakteriobójczych i bakteriostatycznych oddziałują na środowisko olejki eteryczne i wydzieliny korzeniowe i z liści(allelopatia).

- Ochrona żywych zasobów przyrody; całych ekosystemów (rośliny, zwierzęta, siedliska, np. bagienne, torfowiska- torf gromadzi się przez tysiące lat, a zniszczyć go można bardzo szybko).

Zieleń trawników zwykle stanowi tło dla eksponowania morfologii i pokroju ozdobnych roślin kwiatowych.

wykład III Uwarunkowania produkcyjności i trwałości ekosystemów

trawiastych 02.03.2010

1. Czynniki antropogeniczne:

• Regulacja stosunków wodnych( nawadnianie, odwadnianie)

• Nawożenie

• Pielęgnowanie runi

• Użytkowanie (ekosystemy trawiaste nie mogą istnieć bez odebrania biomasy)

Czynniki naturalne (siedliskowe):

• Klimatyczne: światło, temperatura, opady

• Glebowe: wilgotność gleby, odczyn, żyzność

• Konkurencyjność i allelopatia

Kształtują one zbiorowiska roślinne, których poszczególne gatunki pozostają we wzajemnej konkurencji w ciągu całego cyklu rozwojowego.

Światło

Wywiera wpływ na wzrost i pokrój roślin, budowę anatomiczną, transpirację, pobieranie składników.

Większość roślin zielonych to rośliny dnia długiego- RDD ( kwitnienie wczesną wiosną i latem; rośliny dnia krótkiego- RDK -> kwitnienie jesienią).

Plonowanie traw zależy od: wielkości blaszek liściowych, szybkości ich wydłużania się, sposobu ustawienia pędów( wyprostowane lub płożące), kąta ustawienia blaszek liściowych na pędach( liście pod kątem bardziej pochłaniają światło; horyzontalnie ułożone- odbijają).

LAI - wskaźnik powierzchni liściowej; stosunek powierzchni blaszek liściowych roślin do zajmowanej powierzchni gruntu, najczęściej w przedziale 3-9. (3 -więcej roślin dwuliściennych, o liściach horyzontalnych); współczynniki wysychania liści roślin dwuliściennych: 1/6(8); u traw: 1/5, 1/3.

Powierzchnie i układ liści decydują o pochłanianiu światła. LAI dla runi motylkowo-trawiastej wynosi 3-9. Koniczyna biała, która wykazuje horyzontalny układ liści, ma niski poziom optimum LAI, w przeciwieństwie do traw. Trawy o blaszkach liściowych wzniesionych odznaczają się wyższym optimum LAI i wyżej plonują niż trawy o liściach zwisających.

Temperatura decyduje o:

• Długości okresu wegetacji

• Terminie o potrzebach wiosennego nawożenia azotem

• Wzroście i rozwoju roślinności użytków zielonych, a szczególnie intensywności krzewienia się traw

• Terminie kłoszenia się traw( działalność niskiej temperatury jest konieczna dla niektórych gatunków traw do przejścia rozwoju generatywnego, np. wiechlina łąkowa, stokłosa bezostna, kupkówka pospolita-> jeśli wiosną są zbyt wysokie temperatury, urośnie ok. 30-40 cm i zacznie się wykłaszać).

• Zdolności utrzymywania się w runi roślin motylkowatych (życica trwała- rajgras angielski-> wiele odmian przystosowanych do zmiennych warunków; stokłosa bezostna- zdolność do gromadzenia cukrów rozpuszczalnych w wodzie)

• Zdolność gromadzenia substancji pokarmowych przez rośliny ( w miarę wzrostu temp. Powietrza wzrasta kumulacja białka, tłuszczu, związków mineralnych, a obniża się ilość gromadzonych węglowodanów i strawność węglowodanów-> wykorzystywanie ich do oddychania)

• Rozkładzie planowania runi podczas sezonu wegetacji

• Długości okresu odrostu runi pastwiskowej

• Trwałości gatunkowej (odporność lub wrażliwość na niską temp. oraz na przymrozki wiosenne).

Woda

Rodzaje wód zasilających siedliska zbiorowisk trawiastych:

• Wody opadowe- ubogie w składniki pokarmowe, nie mają wpływu na użyźnianie siedlisk

• Wody powierzchniowe - spływające do dolin i obniżeń przyległych terenów(także rzek); bogate w namuły mineralno-organiczne; powodują użyźnianie siedlisk i duże wahania stanu uwilgotnienia

• 
  Wody gruntowe - dopływają gruntem do siedlisk fitocenoz łąkowo-pastwiskowych; zawierają mało soli mineralnych i są ubogie w tlen, co ogranicza rozkład substancji organicznej. Jest to woda wolna, znajdująca się w profilu glebowym na pewnej głębokości, podlega ona jedynie sile ciążenia, jej źródłem są: opady atmosferyczne, przesiąkanie boczne z rzek i jezior, przesiąknie z dolnych warstw wodonośnych, znajdujących się pod ciśnieniem; strumienie i potoki podziemne. Gdy nie ma opadów, zasoby tej wody wysychają.

O uwilgotnieniu siedliska decyduje:

• Poziom wody gruntowej

• Opady

• Występowanie mgły lub rosy

Woda decyduje o przebiegu procesów glebowych i glebotwórczych; wilgotność gleby decyduje
o zawartości w niej powietrza. Większe uwilgotnienie obniża temperaturę gleby w lecie o kilka stopni. Nawodnienia zwiększają dyfuzję CO₂ z gleby( woda wypycha porów glebowych zanieczyszczone powietrze. Rośliny pochłaniają CO₂ i produkują więcej biomasy);stymulują procesy amonifikacji i nitryfikacji.

Woda chroni gleby organiczne przed degradacją, murszeniem( nie wolno na nich gwałtownie obniżyć poziomu wody gruntowej). Łąki zalewowe spełniają pożyteczną rolę w ochronie środowiska przyrodniczego.

Woda decyduje o występowaniu i rozmieszczeniu różnych gatunków roślin:

Higrofity - rośliny wodne Mezofity - rośliny łąkowe o średnich wymogach wodnych, znoszą

przejściowe okresy suszy

Kserofity - rośliny znoszące okresową lub trwałą suszę.

Według żyzności gleby siedliska dzielimy na: oligotroficzne(ubogie), mezotroficzne(o średniej zawartości składników pokarmowych), eutroficzne( duża zawartość składników pokarmowych).

Typologia łąkarska

Rodzaje łąk:

1. Dolinowe - znajdują się na wysokości 0-300 m .n. p. m; tereny płaskie

2. Pozadolinowe - tereny pagórkowate, wys. 150-300 m. n. p. m, m. in. Lubelszczyzna; u podnóża pagórków, gdzie znajduje się woda.

3. Terenów górskich i podgórskich - hale wysokogórskie i łąki podgórskie.

Łąki dolinowe: grądy, łęgi, murszowiska (łąki pobagienne), bielawy (łąki bagienne).

Najbliżej koryta rzeki znajdują się łęgi. Gleby: aluwialne (mady) o różnym stopniu zwięzłości; powstają w wyniku wylewów rzeki. Rośliny zazwyczaj mają dostęp do wody gruntowej. Siedliska żyzne lub umiarkowanie żyzne.

Osady na niższym brzegu to tzw. łachy meandrowe. W zakolach rzeki zbiera się roślinność szuwarowa, np. manna. Trzcina występuje tam, gdzie woda jest w niewielkim ruchu lub na brzegach stawu.

Gatunki typowe dla łęgów: wyczyniec łąkowy, wiechlina błotna, wiechlina zwyczajna, mietlica biaława; motylkowate: koniczyna białoróżowa, groszek błotny, koniczyna łąkowa(na suchszych łąkach), turzyce wysokie, mozga trzcinowata(gdy zalewy trwają dłużej).

Grądy - to zbiorowiska trawiaste, występujące wyżej w terenie - na zboczach dolin; roślinność w większości zdana tylko na wody opadowe siedliska uboższe w składniki pokarmowe lub średniozasobne. Gleby bielicowe, o różnym stopniu zwięzłości. Roślinność: kostrzewa łąkowa, życica trwała, kostrzewa czerwona, wiechlina łąkowa, tymotka łąkowa, rajgras wyniosły, kupkówka pospolita, stokłosa bezostna, koniczyna biała i łąkowa. Istnienie tych roślin warunkuje nawożenie(!).

Łąki bagienne (bielawy) - różne gatunki turzyc, głównie wysokich wełnianki. Łąki bagienne zwane są bielawami ze względu na obecność wełnianek. W obniżeniach terenu, gdzie gromadzi się woda, w podłożu najczęściej torfowiskowym, na łąkach pobagiennych- gleby torfowo-murszowe. Rośliny łąk pobagiennych: wiechlina łąkowa, wiechlina zwyczajna, kostrzewa czerwona, śmiałek darniowy(groźny chwast przy wysokim uwilgotnieniu), także jaskier rozłogowy, turzyce niskie, wyczyniec łąkowy, stokłosa bezostna, rajgras wyniosły.

Wykład IV Typologia leśna 09.03.2010

Typ siedliskowy lasu - podstawowa jednostka w typologii leśnej, jednostka ekosystemu leśnego o zbliżonych warunkach klimatycznych i urodzajności gleb, wykazująca podobne możliwości produkcyjne siedlisk.

Kryteria określania typu siedliskowego lasu

• warunki glebowe (typ gleby, skład mechaniczny, postać próchnicy, poziom wody gruntowej)

• drzewostan

• roślinność runa (podszycia)

W Polsce wyróżnia się 25 typów siedliskowych lasu:

15- dla obszarów nizinnych

3- dla obszarów wyżynnych

7- dla obszarów górskich

Ważniejsze jednostki fitosocjologiczne wchodzące w zakres typów siedliskowych lasu.

BÓR SUCHY (Bs)

• Cladonio- Pinetum

• Empetro nigri- Pinetum (postać sucha)

• Peucedano- Pinetum (postać sucha)

BÓR ŚWIEŻY (Bśw)

->siedlisk umiarkowanie wilgotnych

• Peucedano- Pinetum

• Leucobryo- Pinetum

• Empetro nigri- Pinetum (postać sucha)

BÓR WILGOTNY (Bw)

• Molinio- Pinetum

• Empetro nigri- Pinetum ericetosum

BÓR BAGIENNY (Bb)

• Vaccinio uliginosi- Pinetum

BÓR MIESZANY WILGOTNY (BMw)

• Querco roboris- Pinetum molinietosum

• Querco- Piceetum

• Betulo- Quercetum roboris

• Fago- Quercetum petraeae (postać wilgotna)

BÓR MIESZANY ŚWIEŻY (BMśw)

• Querco roboris- Pinetum

• Serratulo- Pinetum

• Fago- Quercetum petraeae

• Luzulo- Quercetum petraeae

• Calamagrostio- Quercetum petraeae

• Abietetum polonicom

LAS MIESZANY ŚWIEŻY (LMśw)

• Potentillo albae- Quercetum (postać żyźniejsza)

• Tilio- Carpinetum (postać uboga)

• Galio- Carpinetum (postać uboga)

• Luzulo pilosae- Fagetum

• Fago- Quercetum petraeae (postać żyźniejsza)

• Luzulo- Quercetum petraeae (postać żyźniejsza)

• Calamagrostio- Quercetum petraeae (postać żyźniejsza)

LAS ŚWIEŻY (Lśw)

• Tilio- Carpinetum

• Galio- Carpinetum

• Stelario- Carpinetum

• Galio odorati- Fagetum (syn. Melico- Fagetum)

LAS WILGOTNY (Lw)

• Tilio- Carpinetum (postać wilgotna)

• Galio- Carpinetum (postać wilgotna)

• Stelario- Carpinetum (postać wilgotna)

• Galio odorati- Fagetum (postać wilgotna)

• Ficario- Ulmetum minoris Chrysos- plenietosum

OLS (Ol)

• Ribeso nigri- Alnetum

• Sphagno Squarrosi- Alnetum

OLS JESIONOWY (Olj)

• Fraxino- Alnetum

LAS ŁĘGOWY (Lł)

• Salici- Populetum

• Ficario- Ulmetum minoris typicum

ŁĘG WIERZBOWO- TOPOLOWY

SALICI- POPULETUM

wykształca się na powierzchniach blisko rzek (corocznie zalewanych wodami powodziowymi)

siedlisko- najniższe tarasy zalewowe na madach rzecznych, w zasięgu wysokiego stanu wód

drzewostan- wielowarstwowy z przewagą wierzb (Salix alba- gatunek charakterystyczny dla zespołu) w pobliżu rzeki dalej topole oraz krzewy (np. czeremcha zwyczajna) i zarośla

runo- żywokost lekarski, jasnota plamista, rybula leśna, mozga trzcinowata, rdest zaroślowy, Kościelnica wodna

wartość dla leśnictwa- średnia

powinny być chronione !

****************

KLASYFIKACJA FITOSOCJOLOGICZNA

tworzenie nazw łacińskich (pierwszy wykład)

Tworzenie nazw rang fitosocjologicznych:

Klasa: …+ „etea” = Phragmitetea

Rząd: …+ „etalia”= Phragmitetalia

Związek …+ „ ion”= Phragmition

Zespół: …+ „etum”= Phragmitetum

*****************

Syntakson- w systemie klasyfikacji zbiorowisk roślinnych jednostka systematyczna niezależnie od jej rangi

zespół (Ass)- syntakson posiadający własną charakterystyczną kombinację gatunków (ChSC) tj. posiadający przynajmniej jeden własny gatunek charakterystyczny (Ch).

Charakterystyczna kombinacja gatunków dla jednego syntaksonu stanowi jego formalną definicję i służy jego diagnozie i składa się z:

gatunków charakterystycznych danego syntaksonu i gatunków charakterystycznych jednostek nadrzędnych

gatunków wyróżniających

gatunków towarzyszących o najwyższych stopniach stałości- występujące w ponad 60% badanych fitocenoz danego typu (IV i V stopień stałości)

Matuszkiewicz „Przewodnik dla oznaczania zbiorowisk roślinnych”klasyfikacja od klasy aż do zespołów.

Gatunek charakterystyczny dla danego syntaksonu na pewnym terytorium punkt ciężkości występowania w obrębie tego taksonu (w porównaniu do innych syntaksonów tej samej rangi występujących na danym terytorium).

Punkt ciężkości występowania oznacza:

wyłącznie bądź prawie wyłącznie występowanie w fitocenozach danego syntaksonu lub

istotnie większy stopień stałości w danym syntaksonie lub

występowanie z wyraźnie większą liczebnością lub pokrywaniem w fitocenozach danego syntaksonu lub

gatunek charakterystyczny określany jest jedynie przez wierność dla danego systemu.

KLASA PHRAGMITETEA

1. rząd Phragmitetalia - zbiorowiska szuwarów występujących w strefie brzegowej wód stojących i płynących, szuwary

Gatunki charakterystyczne dla klasy 1 rzędu:

Alisma plantago- aquatica- żabieniec- babka wodna

Equisetum fluviatile- skrzyp bagienny

Eleocharis palustris- ponikło błotne

Glyceria Maxima (aquatica)- manna mielec

Phragmites Australis (communis)- trzcina pospolita

Prumex hydrolapathum- szczaw lancetowaty

Schoenoplectus tabernaemontarii- oczet Tabernemontana

Sium latifolium- marek szerokolistny

Typha latifolium- pałka szerokolistna

Zbiorowiska szuwarowe w krajobrazie:

• filtry fitosanitarne- oczyszczanie podłoży i wód z zanieczyszczeń

miejsce występowania wielu zwierząt

• znaczenie estetyczne dla terenów, z którymi są związane

• ograniczone wykorzystanie rekreacyjne tych siedlisk, z uwagi na małą odporność na deptanie

• ograniczona przydatność dekoracyjna niektórych gatunków

• obsadzenia brzegów zbiorowisk wodnych

• elementy dekoracyjne naturalnych i sztucznych zbiorników wodnych lub wolno płynących wód

• związek Phragmition - szuwary właściwe, wodne, trzcinowiska

szuwar trzcinowy- Phragmitetum communis

nad brzegami wód stojących ale i rzek, gdzie woda nie jest w zbyt gwałtownym ruchu np. trzcina pospolita

szuwar mannowy- Glycerietum maximae

w zakolach rzek nie znosi wody intensywnie płynącej, podtapiane łąki, np. Gliceria Maxima- manna wodna

• związek Magnocaricion - szuwar wielko turzycowy, bagienne, turzycowiska bagienne

szuwar kosaćcowy- Iridetum pseudoacori

• zespół mozgi trzcinowatej- Phalaridetum arundinaceae

• związek Sparganio- Glicerion fluitantis zbiorowiska średnio wysokich bylin zarastających płytkie wody płynące

• zespół jeżogłówki i manny jadalnej- Sparganio- Glycerietum

Wykład V 16.03.2010

KLASA MOLINIO- ARRHENATHERETEA

• Łąki i pastwiska wilgotne i świeże; warunki siedliska umiarkowane i świeże, żyzne do średniożyznych;
  w górach nieliczne łąki podgórskie(rajgrasowe- w ostatnich latach rozprzestrzeniają się).

• Półnaturalne zbiorowiska łąkowe i pastwiskowe na mezo- i eutroficznych siedliskach o różnym stopniu wilgotności.

Fitocenozy łąkowe i pastwiskowe z tej klasy- cechy:

• Rozpowszechnione na całym obszarze euro syberyjskim(na niżu, pogórzu, w górach)

• Produkują paszę dobrej lub bardzo dobrej jakości

• Stanowią atrakcyjna i ważną ze względów przyrodniczych oprawę krajobrazu

• Gatunki roślin z tej klasy są wzorcem do tworzenia różnego rodzaju mieszanek trawnikowych
  (zespół mozgowy: najbliżej klasy Molinio-Arrhenatheretea; jeśli chodzi o uwilgotnienie- nie wszystkie są do mieszanek trawnikowych).

Gatunki charakterystyczne dla klasy:

Tymotka łąkowa Phleum pratense Wiechlina łąkowa Poa pratense

Wyczyniec łąkowy Alopecurus pratensis Wiechlina zwyczajna Poa trivialis

Kostrzewa łąkowa Festuca pratensis Koniczyna łąkowa Trifolium pratense

Kostrzewa czerwona Festuca rubra

Krwawnik pospolity Brodawnik zwyczajny (podobny z wyglądu do mniszka lekarskiego)

Świetlik łąkowy Rogownica pospolita (podobna do gwiazdnic; omszone listki)

Babka lancetowata Chaber łąkowy Żywokost lekarski

Szelężnik większy Szelężnik mniejszy

Podział klasy:

1. Rząd Molinietalia (siedliska wilgotne) 2. Rząd Arrhenatheretalia

1. Związek Filipendulo- Petasition 2.1 Związek Arrhenaterion elatioris

1.1.a Zespół podagrycznika i lepiężnika różowego 2.1.a zespół rajgrasu wyniosłego

1.1.b Zespół wiązówki i bodziszka błotnego 2.1.b zespół mieczyka i mietlicy pospolitej

1.2 Związek Molinion 2.2 Związek Cynosurion

1.2.a Zespół trzęślicy modrej 2.2.a zespół życicy trwałej i grzebienicy pospolitej

1.2.b Zespół situ i trzęślicy modrej

1.3 Związek Calthion

1.3.a Zespół ostrożenia warzywnego i rdestu wężownika

1.3.b Zespół ostrożenia łąkowego

1.3.c Zespół sitowia leśnego

1.3.d Zespół situ i grzebienicy pospolitej

1. Rząd Molinietalia - Zbiorowiska w siedliskach okresowo wilgotnych o średniej i dużej żyzności, żeby istnieć, muszą być przynajmniej raz w roku koszone, a dla niektórych jest zalecane ich 1-kośne użytkowanie.

Gatunki charakterystyczne:

- Drobik drzewkowaty - dzięgiel leśny - firletka poszarpana - groszek błotny

- komonica błotna - koniopłoch łąkowy - krwiściąg lekarski - mniszek błotny

- olszewnik kminkolistny - ostrożeń błotny - ostrożeń łąkowy - ostrożeń warzywny

- pełnik europejski - przytulia bagienna - sit skupiony - sit rozpierzchły

- skrzyp błotny - śmiałek darniowy - szelężnik spóźniony - tarczyca oszczepowata

- wiązówka błotna - zimowit jesienny

• Związek Filipendulo- Petasition

Antropogeniczne i częściowo naturalne zbiorowiska ziołoroślowe występujące wzdłuż cieków wodnych (potrzebują dużo wilgoci); lepiężnik różowy przy zejściu z gór, w obszarach, gdzie gromadzi się woda.

Gatunki charakterystyczne:

- bodziszek błotny - czyściec błotny krwawnica pospolita(rośliny ozdobne; można posadzić tam, gdzie nie dociera kosiarka) - dziurawiec szydełkowaty

- kozłek lekarski(ekstrakty w środkach uspokajających) - lepiężnik różowy przetacznik długolistny
( w miejscu, gdzie docierają promienie słoneczne, nawet w cieniu)

wierzbownica kosmata

• zespół podagrycznika i lepiężnika różowego Aegopodio- Petasitetum hybridi

gatunki charakterystyczne (jeśli ich nie ma, trudno dopatrywać się tego zespołu):

-lepiężnik różowy - Petasites hybridum (miejsca żyzne, z azotem)

gatunek wyróżniający: Aegopodium podagraria - podagrycznik pospolity(stanowisko cieniste i żyzne wilgotne)

Z punktu użytkowania rolniczego zbiorowiska te są bezwartościowe, zagłuszają ważne pod względem pastewnym rośliny łąkowe. Zbiorowiska lepiężnika różowego są interesujące z punktu widzenia architektury krajobrazu - wykorzystane przy obsadzaniu sztucznych i naturalnych cieków wodnych
(małe oczka i sadzawki); nie przy dużych rzekach czy rowach.

• Zespół wiązówki i bodziszka błotnego

Zbiorowiska ziołoroślowe Filipendulo - Geranietum; siedliska mokre i żyzne wzdłuż cieków wodnych; gleby mułowo- błotne, odczyn zbliżony do obojętnego.

• Dla istnienia tego zespołu niezbędne jest koszenie, przynajmniej raz na kilka lat. Zaprzestanie koszenia prowadzi do przekształcenia zbiorowiska ziołoroślowego w zarośla łozowe, a następnie łęg olszowo-jesionowy(sukcesja).

• Zbiorowiska o letnim aspekcie fenologicznym; wtedy kwitnie większość bylin o barwnych kwiatach.

• Zbiorowiska cenne pod względem estetycznym i ekologicznym(regulacja gospodarki wodnej
  i zdolność detoksykacji gleb).

• Związek Molinion

zbiorowiska jednokośnych i nie nawożonych łąk trzęślicowych.

Goździk pyszny, czarcikęs łąkowy, rutewka żółta, krwawnik kichawiec, selernica żyłkowana, goryczka wąskolistna, przytulia północna, tojeść pospolita, nasięźrzał pospolity, oman wierzbolistny, okrzyn łąkowy, trzęślica modra, wykorzystywane jako ozdobne: sierpik barwierski, mieczyk dachówkowaty, kosaciec syberyjski, czosnek kątowaty.

Zbiorowiska ze związku Molinion (tzw. łąki trzęślicowe) charakteryzuje szeroka amplituda troficzna.

• Zespół trzęślicy modrej Molinietum medioeuropaeum= Molinietum coerulae

Typowe dla związku, bardzo bogate zbiorowisko, na zmiennie wilgotnych, obojętnych lub zasadowych żyznych siedliskach, zawierających węglan wapnia.

• Zbiorowisko to nie ma własnych gatunków charakterystycznych. Ich rolę spełniają regionalnie liczne gatunki charakterystyczne związku Molinion.

• Zespół ten w typowej postaci obfituje w liczne, rzadkie, pięknie kwitnące rośliny, np. goździk pyszny, goryczka wąskolistna, kosaciec syberyjski, czarcikęs łąkowy, mieczyk dachówkowaty.

• Łąka trzęślicowa staje się barwnym zbiorowiskiem wczesnym latem, na przełomie czerwca
  i lipca. W maju są to monotonne zbiorowiska w kolorze szarozielonym. Odznacza się wyjątkowymi walorami krajobrazowo-dekoracyjnymi i powinien być chroniony między innymi z pobudek estetycznych i dla ochrony swojszczyzny, tym bardziej, że - choć rozpowszechniony niegdyś na terenie całego kraju- należy obecnie do zbiorowisk bardzo zagrożonych, a nawet ginących. Pozostawione bez koszenia takie zbiorowiska szybko przekształci się w ziołorośla związku Filipendulion (z których historycznie powstały), a użytkowane bardziej intensywnie przechodzą w zbiorowiska związku Calthion.

• Zespół situ i trzęślicy modrej Junco Molinietum

Gatunki charakterystyczne:

Trzęślica modra Molinio caerulae Czarcikęs łąkowy

Gatunki wyróżniające:

Sit ostro kwiatowy Juncus acutiflorus Sit skupiony Juncus conglomeratus

Sit rozpierzchły Juncus effucus

Wykład VI 23.03.2010

Ubogie florystycznie zbiorowiska, występujące na kwaśnych, bezwapiennych i mało zasobnych glebach (zwłaszcza w fosfor i potas).

Fitocenozy występujące na niewielkich, „podsuszonych” oczkach śródleśnych torfowisk, nie użytkowanych gospodarczo. Średnia wartość krajobrazowa. (Trzęślica modra rośnie w warunkach małej zasobności gleby w fosfor, pobiera dużo fosforu, współżyjąc z jednym z grzybów, który wydobywa fosfor i zaopatruje roślinę w związki fosforowe).

W runi tego zbiorowiska występuje mniej ziół; trawy: mietlica rozłogowa, kostrzewa czerwona, bliźniczka psia trawka oraz sit rozpierzchły.

• Związek Calthion [kaltion]

Antropogeniczne nawożone dwu- lub wielokośne zbiorowiska siedlisk wilgotnych i mokrych.

Gatunki charakterystyczne:

Knieć błotna Calthion palustris Starzec wodny Senecio aquaticus

Szachownica kostkowata Fritillaria meleagis Stokłosa gałęzista Bromus racemosus

Pępawa błotna Crepis paludosa Niezapominajka błotna Myositis palustris

Sitowie leśne Seripus sylvatica

Gatunki wyróżniające:

Barszcz syberyjski Heracleum sybirium Koniczyna białoróżowa Trifolium hybridum

Kuklik zwisły Geum rivale Rdest wężownik Polygonum bistor ta

• Zespół ostrożenia warzywnego i rdestu wężownika Cirsio-Polygonetum

Gatunki charakterystyczne:

Ostrożeń warzywny Crisium oleraceum Rdest wężownik Polygonum bistorta Gatunki wyróżniające:

Pępawa błotna Kuklik zwisły Owsica omszona

Storczyk szerokolistny Pełnik europejski

• Zespół ostrożenia łąkowego Cirsieum rivularis

Gatunek charakterystyczny: ostrożeń łąkowy Cirsium rivulare

Zbiorowiska występujące w siedliskach eutroficznych, wilgotnych, na glebach murszowych i torfowych, zasobnych w wapń. Atrakcyjne wizualnie w okresie pełni kwitnienia gatunku dominującego.

Inne gatunki: Festuca rubra, Cirsium rivulare, Cirsium oleraceum, Polygonum bistorta.

• Zespół sitowia leśnego Scirpetum sylvatici

Sitowie leśne Scirpetum sylvaticus

Przydatny do kształtowania obrzeży wolno płynących cieków lub zbiorników wodnych.

11

---