Marek Kondras
tel. (22) 5932615
CHARAKTERYSTYKA SKAŁ
Systematyka skał w zależności od warunków powstawania:
skały magmowe
skały osadowe
skały metamorficzne
SKAŁY MAGMOWE
- powstają w wyniku krystalizacji magmy
- charakteryzują się dużym zróżnicowaniem składu chemicznego
- występują w Tatrach i Sudetach
Na podstawie warunków geologicznych i powstawania i występowania skał magmowych wyróżniamy 2 typy:
skały głębinowe powstają w głębi litosfery w wyniku powolnego krzepnięcia magmy, są grubokrystaliczne (klasa: gabra, diorytu, granitu, sjenitu)
skały wylewne (wulkaniczne) powstają w wyniku gwałtownego wydobywania się lawy na powierzchnie i jej zastygania (klasa: bazaltu, andezytu, ryolitu, trachitu)
Struktura i tekstura skał magmowych
Struktura cechy budowy wewnętrznej skał uwarunkowane: (a) stopniem, krystalizacji, (b) kształtem minerałów, (c) ich wielkością
Ze względu na podział stopnia wykrystalizowania wyróżniamy struktury:
pełnokrystaliczne (holokrystaiczną)
półkrystaliczne (hipokrystaliczną)
szkliste (niekrystaliczną)
Ze względu na wielkość ziaren mineralnych wyróżniamy struktury:
jawnokrystaliczne ziarniste: (gruboziarniste, średnioziarniste, drobnoziarniste) skały głebinowe
skrytokrystalicznne (afanitowe) skały wylewne
Ze względu na wzajemny stosunek wielkości ziaren mineralnych wyróżniamy struktury:
równoziarniste (gruboziarnista, średnioziarnista, drobnoziarnista, bardzo drobnoziarnista)
różnoziarniste (porfirowa i porfirowata)
Tekstura (a) sposób przestrzennego rozmieszczenia minerałów, (b) sposób, stopień wypełnienia przestrzeni skalnych przez poszczególne minerały
Wyróżniamy tekstury:
bezładną (bezkierunkową)
kierunkową
W zależności od stopnia wypełnienia przestrzeni wyróżniamy teksturę:
porowatą
zbitą
PODZIAŁ I CHARAKTERYSTYKA SKAŁ MAGMOWYCH WYLEWNYCH I GŁĘBINOWYCH
I KLASA:
Gabra (skała głębinowa)
Bazaltu (skała wylewna)
Cechy charakterystyczne tej klasy:
skały zasadowe
zawartość krzemionki 40-52%
główne składniki: plagioklazy (glinokrzemiany), pirokseny, hornblenda, oliwiny
tekstura: zbita , bezładna
struktura: gabra jawno- , pełnokrystaliczna,
bazalt skrytokrystaliczna
II KLASA:
Diorytu (skała głębinowa)
Andezytu (skała wylewna)
Cechy charakterystyczne tej klasy:
skały obojętne
zawartość krzemionki 52-65%
główne składniki: plagioklazy, minerały ciemne tj. hornblenda, pirokseny, biotyt, kwarc, apatyt, magnetyt
tekstura zbita i bezładna
struktura: dioryt jawno- , pełnokrystaliczna, gruboziarnista,
andezyt półkrystaliczna, różnoziarnista, porfirowa
III KLASA:
Sjenitu (głębinowa)
Trachitu (wylewna)
Cechy charakterystyczne tej klasy:
skały obojętne
zawartość krzemionki 52-65%
składniki: ortoklaz, plagioklazy, pirokseny, amfibole
tekstura zbita i bezładana
struktura: sjenit jawno- , pełnokrystaliczna, równoziarnista;
trachit różnoziarnista, porfirowa
IV KLASA:
Granitu (głębinowa)
Ryolitu (wylewna)
Cechy charakterystyczne tej klasy:
skały kwaśne
zawartość krzemionki duża niekiedy ponad 60%
główne składniki: ortoklaz, plagioklazy
tekstura: bezładna
struktura: granit jawno- , pełnokrystaliczna, grubokrystaliczna, równoziarnista; ryolit półkrystaliczna, różnoziarnista porfirowa
SKAŁY OSADOWE
powstają w wyniku osadzania się i cementowania produktów wietrzenia innych skał występujących na ziemi oraz gromadzenia się resztek roślinnych i zwierzęcych o różnym stopniu rozkładu
Etapy powstawania:
wietrzenie skał starszych (fizyczne i chemiczne)
transport - przenoszenie produktów wietrzenia transport: wodny i eoliczny (wiatr);
sedymentacja - osadzanie
na powierzchni lądu
w zbiornikach wodnych
diageneza - zagęszczanie (zwiększenie twardości, cementowanie, wtórna krystalizacja)
PODZIAŁ I CHARAKTERYSTYKA SKAŁ OSADOWYCH
(OKRUCHOWE, ILASTE, POCHODZENIA ORGANICZNEGO I CHEMICZNEGO)
I SKAŁY OKRUCHOWE zbudowane z produktów wietrzenia fizycznego (występują w Tatrach, Karpatach, Sudetach, Górach Świętokrzyskich, na Wyżynie Lubelskiej)
Ze względu na wielkość ziarna wyróżniamy następujące rodzaje:
struktury grubookruchowe (gruboziarniste) średnica ziarna > 2 mm
utwory luźne tj.
- gruz (okruchy o ostrej krawędzi, różny skład w zależności, z jakich powstaje okruchów)
- żwir (osady lodowcowe, osady rzeczne)
utwory scementowane - powstają w wyniku diagenezy, zlepione w masywną skałę za pomocą spoiwa-lepiszcza (spoiwo np. żelaziste, ilaste, fosforanowe)
- z gruzu powstają brekcje
- ze żwiru zlepieniec
struktury średniookruchowe średnica ziarna 0,1 - 2 mm
Są to: paski, piaskowce, arkozy, szarogłazy
W piaskach dominuje kwarc, jego zawartość może dochodzić do ok. 100% (np. piaski kwarcowe)
Gleby są ubogie, słabo zatrzymują wodę, charakteryzują się niską żyznością
Ze względu na pochodzenie - różne środowisko sedymentacji wyróżniamy następujące piaski:
rzeczne
wydmowe
zwałowe
wodno-lodowcowe
wietrzeniowe
Ze względu na pochodzenie utwory te charakteryzują się różna zawartością składu mineralnego:
piaski wydmowe najuboższe
piaski wodno-lodowcowe średnio ubogie
piaski zwałowe najlepsze jakościowo, bogaty skład mineralny
W wyniku procesu diagenezy następuje scementowanie utworów:
Piaski luźne arkozowe arkozy
Piaski szarogłazowe szarogłazy
struktury drobnookruchowe średnica ziarna 0,1 - 0,02 mm
Są to lessy, mułki i mułowce
Składnikiem przeważającym jest kwarc
Less - utwór eoliczny powstały w wyniku transportu prze wiatr
Składnikiem jest kwarc 60-70%, węglany, tlenki Al, Fe (nie mają odpowiednika scementowanego)
Muł - utwór pochodzenia wodnego, występuje w dolinach rzecznych, zbiornikach wodnych, osadzając się przy określonej prędkości przepływu wody)
W wyniku procesu diagenezy mułki przekształcają się w mułowce
II. SKAŁY ILASTE pochodzenia lodowcowego;
średnica ziaren < 0,02 mm
GLINY:
gliny zwałowe budująca moreny denne, skała różnoziarnista, jej skład stanowi: kwarc, skalenie, minerały ilaste, kalcyt
Gleby bogate, wartościowe - stanowią mieszankę różnych składników, słabo natlenione i nawodnione
IŁY:
iły warwowe (wstęgowe) powstają w zastoiskach (jeziorach) przed lodowcem. Tworzą charakterystyczne warstwowane skały: warstwa osądzająca się zimą i druga latem
iły rezydualne (zastoiskowe) pozostają na miejscu i nie przenoszą się (w formie zawiesiny przenoszone są dalej)
iły rzeczne