10809 na dz z pol019

40

dzisiejszej Polski, jego znajomość dotarła dosyć późno. W III tysiącleciu p.n.e. pojawił się on bowiem na Krecie i w greckiej części Półwyspu Bałkańskiego. następnie dopiero w XIX w. p.n.e. w Kotlinie Karpackiej i w Polsce południowej. Wraz z pojawieniem się pierwszych wyrobów z brązu rozpoczął się nowy etap w najstarszych dziejach ziem polskich, a mianowicie epoka brązu. Ludność zamieszkująca w starszym jej okresie obszar}’ w dorzeczu Odry i Wisły nadal uprawiała ziemię i hodowała zwderzęta. a zasoby żywności uzupełniała za pomocą łowiectwa, zbierania dziko rosnących roślin oraz w sprzyjających warunkach - rybołówstwa.

Obraz osadnictwa i formy osadnicze ze starszych faz epoki brązu wskazują na istnienie regionalnie zróżnicowanego modelu gospodarki. Ma-nifestowały się one głównie różną intensyfikacją dwóch podstawowych jej działów, a mianowicie upraw}’ ziemi i hodowli zwierząt. W literaturze istnieją sugestie, iż w niektórych rejonach obecnych ziem polskich hodowla zwierząt dominowała nad uprawą ziemi. Zmianami w modelu gospodarki próbowano także tłumaczyć wyraźnie dostrzegalne różnice w sposobach okupacji terenu. Grupy nastawione na uprawę ziemi zakładały stałe osad}, hodowcy zwierząt przede wszystkim krótkotrwale użytkowane obozowiska. Trudno jest jednak przypuszczać, aby w starszych fazach epoki brązu doszło do wykształcenia się specjalistycznych modeli gospodarki. Hipotezy obowiązujące na gruncie archeologii są - w moim przekonaniu - oparte na traktowanej w sposób dogmatyczny idei postępu technicznego.

W starszych fazach epoki brązu duże znaczenie miały, podobnie jak w neolicie, obróbka krzemienia i kamienia. Surowiec krzemienny pozyskiwano nadal przez zbieranie odpowiednich konkrecji z powierzchni ziemi, stosowano jednak również metody górnicze do wydobycia buł krzemiennych. Obróbka krzemienia miała duże znaczenie zwłaszcza na Pomorzu, gdzie wykorzystywano bardzo dobry krzemień kredowy' występujący w dużych konkrecjach. Produkowano z niego duże narzędzia i broń, jak groty oszczepów czy sztylety, bardzo dobrze wykonane i wykończone techniką retuszu powierzchniowego. Technika obróbki krzemienia w początkach epoki brązu nie różniła się od sposobów stosowanych w młodszej fazie epoki kamienia. Na nieco mniejszą skalę wykorzystywano krzemień i kamień w południowo-zachodniej strefie dorzecza Odry i Wisły. W starszych fazach epoki brązu używano w dalszym ciągu znane w neolicie toporki i buławy wykonane z kamienia z przewierconymi otworami na osadzenie drewnianego trzonka.

Innymi surowcami wykorzystywanymi przez mieszkańców obecnych ziem polskich w starszych fazach epoki brązu były kość i róg. Sporządzano z nich różne narzędzia (szydła, igły, młotki), ozdoby i części stroju, przede wszystkim szpile.

W początkach epoki brązu zaczęła się na obecnych ziemiach polskich rozpowszechniać umiejętność odlewania metali kolorowych, zwłaszcza brązu. Nowy surowiec importowano z terenów leżących na południe od łuku Karpat i Sudetów. Brakuje bowiem, jak do tej pory, przekonujących danych, iż w epoce brązu eksploatowano rudy miedzi z obecnych terenów Dolnego Śląska w okolicach Złotoryi. Umiejętność obróbki metalu, zwłaszcza odlewnictwa brązowego, przyjęła się najwcześniej w zachodniej strefie dzisiejszych terenów Polski. We wczesnych fazach epoki brązu stosowano dosyć skomplikowane z technicznego punktu widzenia sposoby odlewnicze. Wprowadzono łączenie poszczególnych elementów metalowych, a niekiedy także i niemetalowych za pomocą nitów brązowych.

W zachodniej strefie dorzecza Odry i Wisły produkcja metalurgiczna w starszych fazach epoki brązu była zaawansowana pod względem technicznym. Świadczy o tym duża ilość różnych form lokalnych, które nie występowały w innych rejonach obecnych ziem polskich. Dodatkowym argumentem przemawiającym za zaawansowaniem procesów technologicznych są wysokie umiejętności w zakresie odlewnictwa brązu, takie jak wyciąganie drutu i grubych prętów brązowych, pieczołowite wykańczanie po odlewie gotowych wyrobów i bogate dekorowanie geometrycznym ornamentem rytym. Znacznie słabiej przebiegał rozwój produkcji metalurgicznej we wschodniej części Polski. W starszych fazach epoki brązu na obszarach dorzecza Odry i Wisły pojawiają się sporadycznie wyroby ze złota. Są to najczęściej ozdoby zrobione z drutu złotego, tzw. zausznice. Czasami także przedmioty wykonane w całości z brązu mają pewne elementy odlane ze złota (np. głownia sztyletu znaleziona w okolicach Inowrocławia).

Do surowców pochodzenia organicznego wykorzystywanego w starszych fazach epoki brązu na szerszą skalę należała glina. Przygotowywano z niej przede wszystkim naczynia niezbędne zarówno do gotowania, jak i przechowywania pokarmów czy na potrzeby ówczesnego obrządku pogrzebowego. Technika lepienia naczyń nie odbiegała od tej, jaką stosowano na ziemiach polskich w młodszej fazie epoki kamienia. Podobnie zresztą formowane naczynia wypalano. Ich zestaw był urozmaicony.

Do zajęć wykonywanych w ramach gospodarstwa domowego należało plecionkarstwo i tkactwo. Wyrób tkanin na pionowych krosnach potwierdzają między innymi liczne znaleziska glinianych ciężarków tkackich służących do obciążania nici osnowy. Nici wito z kądzieli i skręcano nawijając na drewniane wrzeciona, utrzymywane w pozycji pionowej przez gliniane