10810 MRR5

hierofanii (tzn. że przedmiot ten przestaje być sobą jako przedmiot | kosmiczny, choć pozornie pozostaje niezmieniony); 2° tego rodzaju dialektyka sacrum posiada wartość we wszystkich religiach, a nie tylko w tak zwanych „religiach pierwotnych”. Występuje ona zarówno w „kultach” kamieni i drzew, jak i w wypracowanych koncepcjach indyjskich awatarów lub w podstawowej tajemnicy wcie- | lenia; 3° nigdzie nie występują osobno hierofanie elementarne (kra-tofanie tego, co niezwykłe, nazdwyczajne, nowe: mana itp.), ale zawsze towarzyszą im ślady form religijnych, które w perspektywie I pojęć ewołucjonistycznych uchodzą za wyższe (istoty najwyższe, | prawa moralne, mitologie itd.); 4° wszędzie spotkać można, nawet poza tymi śladami wyższych form religijnych, „system” obejmujący hierofanie elementarne, i Zresztą te ostatnie nie wyczerpują całego j „systemu”, który obejmuje wszystkie przeżycia religijne danego | plemienia (mana, kra tofanie niezwykłość i itp., totemizm, kult przód- I ków itp.), jak również zespół tradycji teoretycznych, których nie j można sprowadzić do hierofanii elementarnych: np. mity dotyczące 9 pochodzenia świata i rodzaju ludzkiego, mityczne wyjaśnienia obec- 1 nego stanu ludzkości, teoretyczna waloryzacja rytów, pojęcia etycz- J ne itd. Nad tym ostatnim punktem musimy się nieco zatrzymać.

Wystarczy przejrzeć kilka etnograficznych monografii (Spencera, 1 Gillena lub Striełowa o Australijczykach, Schebesty lub Trillesa

0    Pigmejach afrykańskich lub Gusindego o mieszkańcach Ziemi | Ognistej, aby zważyć, że] 1° życie religijne „pierwotnych” przekra- f cza granice dziedziny zwykle zastrzeżonej przeżyciu religijnemu

1    teorii religijnej; 2° to życie religijne ma wszędzie charakter złożo- j ny; jeżeli jest ono przedstawione w sposób prostolinijny, jak to często się zdarza w pracach syntetycznych lub pop ula mon a u ko-wych, to należy to przypisać mniej lub więcej dowolnej metodzie selekcji, jaką posługują się autorzy. JJest rzeczą pewną, że niektóre formy górują w całokształcie pewnych zjawisk religijnych (jak np. totemizm w Australii, mana w Melanezji, kult przodków w Afry- I ce itd.), nigdy jednak nie wyczerpują one całości życia religijnego. Ponadto odnajdujemy szereg symboli, wydarzeń kosmicznych, biało- ą gicznych i społecznych, ideogramów i pojęć, które nabierają znaczę- i nia w płaszczyźnie religijnej, choć ich związek z przeżyciem religijnym nie zawsze jest oczywisty dla naszej nowożytnej mentalności.

j Jest na przykład rzeczą zrozumiałą, że lunarne okresy rytmiczne.

po

str

an

zrt

lul

P^r

dv

ne

(ta

itf

ar

że

WJ

as

szi

pil

gr

na

m

u

fh

sai

w

sil

Ju

śc

i

n

J

D

36