10852 IMG124 (2)

Autęr ten wieie uwagi poświęca funkcjom •kultury, spośród których dwie zalicza do głównych: poznanie i przekształcanie świata oraz komunikację; porozumienie, oprócz pochodnych, dalszych funkcji, takich jak: gromadzenie i przechowywanie informacji, sygnatyw-nej, normatywnej, projekcyjnej, obronnej, rozładowywania napięć itp. Tak więc kultura to świat wartości, który w zetknięciu z osobowością nadaje kształt jej aktywności i rodzi nowe wartości. Można więc sądzić, że rozpatrując te problemy jesteśmy w kręgu tych zjawisk elementarnych, choć występujących w niezwykle bogatych zestawach i odmianach, które mogłyby być przedmiotem strukturalno-typologicznej analizy opartej na konkretnym, empirycznym materiale. „Morfologia osobowości”, rozumiana jako. stopień współzależności między jednostką a kulturą wydaje się wtedy całkiem możliwa.

-. Jaki mógłby więc wchodzić w grę materiał empiryczny współczesny — choć nie należałoby wykluczać tego typu badań materiałów historycznych — podobny w formie do stu bajek analizowanych przez W. J. Proppa? Czy w ogóle taki materiał istnieje?

Dorobek i tradycje socjologii polskiej wiążą się m, in. z analizą dokumentów pamiętnikarskich ludzi pracy. Współczesne zasoby tych materiałów z ostatnich 10—15 lat sięgają setek tysięcy autobiografii i wypowiedzi życiorysowych, spisanych w odpowiedzi na setki konkursów organizowanych przez Polską Akade-

mię Nauk, Towarzystwo Przyjaciół Pamiętni-karstwa, redakcje czasopism, organizacje młodzieżowe i społeczne, towarzystwa regionalne, a nawet niektóre wielkie zakłady przemysłowe. Analizy strukturalno-typologiczne osobowości społecznych występujących w społeczeństwie polskim na podstawie tych pamiętników prowadzili wybitni socjologowie polscy: F. Znaniecki, zwłaszcza w dziele Ludzie teraźniejsi a cywilizacją przyszłości i J. Chałasiński w Młodym pokoleniu chłopów.

Próbując bardziej ściśle — także ilościowo — udokumentować jakościowe analizy typologiczne aspiracji młodzieży, prowadzone w latach 1962—1965 na podstawie ponad 600 pamiętników, konstruowałem typy (kategorie) aspiracji oparte na podziale na aspiracje do wartości kultury, ról i więzi społecznych¹⁵. Zespoły socjologiczne, w których pracy uczestniczyłem, na podstawie trzech zbiorów pamiętnikarskich z różnych środowisk i okresów, próbowały dokonać „morfologii ludzkiego losu” współczesnego szczegółowo analizując strukturę treści setek autobiografii, częstotliwość występowania w nich określonych informacji

0    działaniach i zachowaniach opisywanych przez bohatera (pamiętnikarza), jego własnych

1    otoczenia, co prowadziło do wyróżnienia typów ról, które spełniał jako osobowość społecz-

¹¹ Por. B. Gołębiowski Społeczno-kulturalne aspiracje młodzieży. Warszawa 1066.

23