12241 P1190142

z „więzienia” ciała. Albowiem „śmiertelne jest to ciało przez śmierć opanowane. Jest ono siedzibą bezcielesnego, nieśmiertelnego Atmana. Kto ciało posiada, bywa opanowany przez cierpienie i radość... Kto jest bez ciała, tego radość i cierpienie nie dotknie” **.

Idea takiego wyzwolenia duszy z więzów ciała stała się nader rozpowszechniona w wielu religiach, zarówno w Indiach, jak i na Bliskim Wschodzie czy w Grecji; do najbardziej znanych przejawów tej idei należy ciąg orficko-pitagorejsko-platoński kontynuowany przez esseńczyków i chrześcijaństwo (szczególnie św. Paweł) oraz ciąg gnostycko-manichejski. Zarazem jednak stała się ona podstawą jeszcze większego uogólnienia, mianowicie uznania całokształtu egzystencji (indywidualnej) za podstawowe zło, co korespondowało z uogólnieniem pojęcia „grzech” ku idei generalnej „grzeszności” natury ludzkiej.

Na tak „nieuleczalną chorobę” potrzeba było odpowiednio silnej „terapii” — toteż potęga i jakość zbawcy musiały być nie byle jakie. W celu ostatecznego wybawienia od „pangrzeszności” trzeba było przenieść akt zbawienia w epokę eschatologiczną; wobec tego powstaje idea zbawców eschatologicznych, „którzy w ostatniej chwili” wyzwalają raz na zawsze świat od cierpień i grzechu⁶⁹. Ażeby jednak dać grzesznemu światu i ludzkości szansę (i ażeby zarazem uniknąć automatyzmu zbawienia wszystkich), zbawcy ci zwykle pojawiają się dwukrotnie na Ziemi: raz w konkretnym czasie doczesnym jako konkretni bogo-ludzie lub herosi, drugi raz zaś już w eonie eschatologicznym, w czasie Ostatecznego Sądu i rozrachunku. Tak

■ Czhtmdofita — upańltzad, księga VIII, rozdz. 12, wiersz I; przekład S. r. MJchalsklogo-Iwleńsklogo (Upaniizady. Warszawo HM, >. 32);

m Zbawcą takim Jest Irański Snoszyjnml, żydowski Mesjasz, dmę-Jajokkl Jezus oraz muzułmański Mahdl.

stało się i z Buddą, i z indiańskim Kecalkoatlem i z Jezusem,' których pierwsza puruzja⁷⁰ miała na celu stworzenie ludziom szansy, a zarazem ukazanie wzorca postępowania. Zauważmy, że taki zbawca często zbawia ludzkość przez uprzednie swoje zbawienie (jak np. Budda przez swoje „oświecenie”) lub przez skoncentrowanie na sobie grzechów całej ludzkości i „odkupienie”⁷¹ jej z tych grzechów (jak Jezus). Oprócz „centralnych” zbawców, którymi bywają główni bogowie danej religii, istnieją jeszcze różne inne kategorie zbawców, wśród których spotykamy także pewną szczególną odmianę zbawców, mianowicie ..pośredników”. Rolę taką spełniają np. w katolicyzmie Maria ⁷⁷ oraz święci.

Idea zbawienia i zbawcy jest więc czymś nader złożonym i wielokształtnym⁷³; chcąc ją jakoś zbiorczo podsumować, możemy powiedzieć, że jest ona alienacją (jedną z wielu w religii) i mistyfikacją ludzkiej, ziemskiej potrzeby opiekuństwa, wyrazem bezradności człowieka wobec licznych przeciwności losowych, utrwalanej pieczołowicie przez religie.

w Pierwsza paruzja to wcielenie (Jezusa); druga — przyjście pod koniec świata.

fi „Odkupienie” — po ładnie redemptło-. Odkupiciel — Redomptor (stąd nazwa znanego zakonu: redemptoryści). Termin redemptio — podobnie jak hebrajskie pada — miał początkowo znacsenle czysto laickie, oznaczając „wykup” zadłużonej osoby ze stanu niewolnictwa lub nędzy. Dopiero później uzyskuje on sens religijny.

fi Ostatnio w teologii katolickiej coraz bardziej rozwija stą idea korredempcji (współodkupienia), ukierunkowana w ogłoszenie dogmatu o tym. że Maria jest Corredemptortr — ..Współedkupicielką'*.

iż Z bogatej literatury na temat zbawienia l zbawców trzeba odnotować — J. W. Parker: Tka Idea o/ Saluatio* in the Woctd** Rdt-płons, London 1935; W. D. WeUls; Mtsslaha: Christian and Raga*. Boston 1918; J. Wach: Dla Er 1 Os u ngsgedanke u ad setna Den tang. Lelpzig 1922; M. Bruckner. Der sterbends and iufreMebindo Gott-hclland in den ortentalUchea Relipionen ttnd tttr VrMltMa ztcm Chrlttus. TUblngen 1920; ks. W. Chrościak: Idea Odkupienia t Odkupiciela te Nowym Testamencie a reltpte starożytne. Lublin 1939.