13067 SNV36592

222 KLASYCYZM POSTANISŁAWOWSKf

i „Wiadomości Brukowe”, nawiązujące do tradycji „Monitora” i publikujące m. in. utwory A. Popca. Voltairc a, I. Krasickiego. Znajdował także klasycyzm oparcie w Krzemieńcu, pod patronatem T. Czackiego (T. Sierociński, K. Sienkiewicz, J. Korzeniowski), we Lwowie (J. N. Kamiński, I. Lubicz Czerwiński), w Krakowie (J. Przybylski, K. Maje-ranowski, W. Sierakowski), w Lublinie (J. Świderski, A. Wy brano wski), w Poznaniu (J. F. Królikowski) oraz w Płocku (W. H. Gawarecki, A. Żdżarski). Niektórzy przedstawiciele klasycyzmu postanisła-wowskiego działali także poza tymi dużymi ośrodkami miejskimi. Tak więc A. Chodkiewicz osiadł po r. 1819 w Młynowie na Wołyniu, gdzie przebywał także J. G. Styczyński, L. Kamiński i R. Korsak zamieszkali na Podolu, K. Tyminiecki w Praż-mowie na Mazowszu, a A. Hoffmann na Lubelsz-czyźnie, stąd też przybył do stolicy w 1810 r. czołowy poeta tej epoki — K. Koźmian.

Granice chronologiczne i periody-zacja. Granice chronologiczne prądu pokrywają się dość ściśle z granicami ostatniej, trzeciej fazy polskiego oświecenia (1800—1830). Ze względu na charakter przemian zachodzących w świadomości sformułowanej oraz praktyce literackiej w pierwszym 30-leciu XIX w. można w klasycyzmie po-stanisławowskim wydzielić trzy kolejne etapy:

I — od 1800 do 1806/1807 r. Odradzającemu się w tym czasie życiu umysłowemu i literackiemu patronują przede wszystkim pobudki patriotyczne. One to właśnie kierują takimi inicjatywami, jak założenie Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie i muzeum pamiątek narodowych (Świątyni Sybilli) w Puławach, reorganizacja w r. 1803 Uniwersytetu Wileńskiego, wydanie przez T. Mostowskiego w 27 tomach Wyboru Celniejszych Pisa-rzów Polskich (1803 — 1805), projekt „Pieśnioksię-gu” Woronicza i jego Rozprawy o pieśniach naro-dowych, czytane na kolejnych posiedzeniach TPN (1803 i 1805), edycja Słownika języka polskiego B. Lindego, utworzenie w 1805 r. Liceum Krzemienieckiego i Liceum Warszawskiego, działalność Teatru Narodowego pod dyrekcją W. Bogusławskiego. Twórczość literacka klasyków z tych lat prezentuje się jednak dość skromnie. Jest to przede wszystkim okres poszukiwań i ustalania kierunku, w jakim winna zmierzać literatura narodowa, na jej dorobek składają się po części nieliczne utwory okolicznościowe (Oda na wojnę w roku 1800 i Modlitwa o pokój Koźmiana, 1800; Hymn do Boga Woronicza, 1805; Oda do Polaków Wężyka i Andromeda Osińskiego, 1807), po części zaś dokonania poetyckie przedstawicieli starszego pokolenia, nierzadko rozpoczęte jeszcze w epoce minionej (przekład Iliady Dmochowskiego, Rolnictwo Bończy Tomaszewskiego, Pułtawa Muśnickiego, Sofiówka Trembeckiego). Wpływ tradycji literackiej klasycyzmu stanisławowskiego jest podówczas wyjątkowo silny, m. in. przez kontakty osobiste starszych i młodszych pisarzy, np. w wypadku Koźmiana, którego preceptorem i przyjacielem był M. Wolski. Ważnym i znamiennym wydarzeniem dla kształtowania się świadomości estetyczno-lite-rackiej klasycyzmu postanisławowskiego jest wygłoszona przez Dmochowskiego na posiedzeniu TPN w dniu 12 XII 1801 r. Mowa na obchód pamiątki Ignacego Krasickiego, będąca pierwszą próbą weryfikacji poezji polskiej 2. poł. XVIII w. Dmochowski inauguruje w niej krytyczną ocenę tej odmiany klasycyzmu, którą reprezentowała twórczość A. Naruszewicza (-► tradycja literacka). Przeciwstawia jej twórczość Krasickiego, wolną od ciężkich rubasznych konceptów i dziwactw ję-zykowo-stylistycznych, urągających zasadom dobrego smaku.

II - od 1806/1807 do 1814/1815 r. - epoka Księstwa Warszawskiego. Wpływy poetyki klasy-cystycznej obejmują w tym okresie dużą część produkcji literackiej, związanej w większości wypadków z wydarzeniami politycznymi, ukierunkowanej pod wpływem powszechnych wzruszeń i emocji patriotycznych na ton wzniosły i patetyczny, ze względu zaś na bezpośrednie zapotrzebowanie społeczne sięgającej najczęściej po typ wypowiedzi właściwy poezji okolicznościowej. Oda, elegia, kantata, dostosowany do powagi i wyjątkowości chwili wiersz okolicznościowy, uroczysty apel lub wezwanie, kunsztownie retoryczne, wierszowane przemówienie, bajka polityczna, uszczypliwy epigramat, wreszcie popularne wiersze transparentowe — oto najczęściej spotykane odmiany gatunkowe. Poezja liryczna czasów Księstwa, choć uprawiana zwykle w pośpiechu, cechuje się jednak wysokim poziomem rymotwórczej techniki i troską o doskonałość formalną. Związana z przełomowymi momentami w życiu narodu, o wyraźnych tendencjach agitacyjno-propagandowych, podporządkowana retorycznym zasadom organizowania wypowiedzi, nastawiona na patos i emfazę, różni się też znacznie od klasycystycznej liryki epoki stanisławowskiej, która obracała się najczęściej wokół uniwersalnie potraktowanej tematyki obyczajowo-moralnej i prezentowała bardziej urozmaiconą, ale spokojniejszą na ogół tonację uczuciową oraz bardziej elastycznie traktowała obowiązujące przepisy. Okolicznościowość, doraźną aktualność, jednocześnie zaś ścisłe przestrzeganie reguł dostrzec można również w utworach dramatycznych z tego okresu (Andromeda Osińskiego, Rzym oswobodzony Wężyka, Katon Chodkiewicza) oraz w epice (Galicja oswobodzona Swiderskiego).

Język poetycki charakteryzowała koturnowość, hiperbolizacja oraz alegoryczność obrazu, przesada i peryfrastyczność komplementu, patos i emfaza rozbudowanego składniowo frazesu, apostrofa, powtórzenie i anafora, pytanie retoryczne, wykrzyknienie i elipsa. We wszystkich rodzajach