23631 SNV36590

220

KLASYCYZM POSTANISLAWOWSfcl

toryskiego Myśli o pismach polskich (1810); F. Wężyka O poezji dramatycznej (1811) i O poezji w ogólności (1815); J. Śniadeckiego O pismach klasycznych i romantycznych (1819); Królikowskiego Rozpraw a, w której się rozważają istotne cele dzieł smaku (1819); F. S. Dmochowskiego Uwagi nad teraźniejszym stanem, duchem i dążnością poezji polskiej (1825); anonimowego autora, podpisanego kryptonimem W..., O klasyczności i roman-tyczności (1828); F. Morawskiego Klasycy i romantycy w dwóch listach wierszem (1829). Wypowiedziom tym towarzyszą liczne okazjonalne manifestacje świadomości estetyczno-literackiej klasyków, zawarte w ich twórczości poetyckiej: K. Tymowskiego Rym liryczny do ludwika Osińskiego;

K.    Piotrowskiego Oda na śmierć Alojzego Felińskiego; A. Felińskiego Do Tadeusza Czackiego; R. Korsaka Elegia na śmierć Onufrego Kopczyńskiego; F. S. Wiśniowskiego Do Ludwika Kropiń-skiego; F. Wężyka Do żądających krytyki na płody piśmiennej J. M. Fredry Władza poezji; J. Korzeniowskiego List do księdza Alojzego Osińskiego;

L.    Dembowskiego Do Ludwika Osińskiego.

Podobnie jak w 2 poł. XVIII wieku klasycyzm postanisławowski kanoniczną postać swej doktryny estetyczno-literackiej zawdzięcza zintegrowaniu norm i wzorów wywodzących się z trzech źródeł: antyku (najczęściej przywoływane wypowiedzi z tego okresu to Poetyka Arystotelesa, List do Pizonów Horacego, O mówcy Cycerona i Kształcenie mówcy Kwintyliana, O górności Pseudo-Longinosa, Dialogi Seneki; wzorów literackich szukano przeważnie w twórczości takich pisarzy, jak Wergiliusz, Horacy, Owidiusz, Fedrus, Tacyt, Pliniusz), XVII-wiecznego i XVIII-wiecz-nego klasycyzmu francuskiego (z teoretyków: J. Chapelain, J. B. Du Bos, B. Fonenelle, R. Rapin, N. Boileau, Ch. Batteux, D. Bouhours, Voltaire, J. F. La Harpe; z twórców: P. Corneille, J. Racine, Moliere, J. B. Rousseau, P. D. Lebrun, Voltaire, J. Delille) oraz tradycji rodzimej odpowiednio zrekonstruowanej według klasycystycznych ideałów estetycznych i praktycznie ograniczonej do twórczości pisarzy zygmuntowskich (J. Kochanowski, Ł. Górnicki, P. Skarga). Powoływano się ponadto na wywody H. Blaire*a, F. Bouterwecka, J. J. Bar-thelemy’ego, J. J. Eschenburga, A. Pope’a i J. G. Sulzera, wzorów poetyckich zaś szukano również w dorobku literackim klasycyzmu stanisławowskiego, głównie w tym jego nurcie, który reprezentowała poezja I. Krasickiego — „polerowna, gładka, naturalna, pełna dobrego smaku i dowcipu”. Nowością w myśli estetycznej klasycyzmu posta-nisławowskiego są próby wchłonięcia nowych ustaleń i poglądów na istotę sztuki, piękna, prawdy i natury. Już S. K. Potocki popularyzuje wywody J. J. Winckelmanna na temat sztuki greckiej, tłumacząc, aczkolwiek z zastosowaniem znamiennego klasycystycznego retuszu, jego Historię sztuki u starożytnych. F. Wężyk otwarcie akceptuje nową teorię dramatu A. W. Schlcgla i G. Ii. Lessinga, relacjonując jej najważniejsze założenia na posiedzeniu warszawskiego TPN, a 6. Słowacki, idąc wyraźnie śladem J. G. Sulzera i J. J. Eschenburga, kładzie nacisk na znaczenie uczucia i -»imaginacji w procesie twórczym, odchodząc jednocześnie, jako jeden z pierwszych, od ściśle utylitarystyczncgo modelu literatury. Nawet Osiński — pod wpływem teorii estetycznych Blaire'a, A. G. Baumgar* tena i J. Ch. Sismondiego — nie przyznając wprawdzie Shakespeare*owi doskonałości z racji nieznajomości przepisów, podziwia go jednak jako geniusza i stawia obok największego dla każdego klasyka autorytetu — Corneille'u.

Akceptując najważniejsze założenia klasycys-tycznej teorii dzieła literackiego nie przyłączali się jednak polscy klasycy XIX w. do zgłoszonych wcześniej protestów przecie prawidłom (Voltaire’a i E. Frerona), do ataków na ograniczenie swobody twórczej pisarza i wtórność pomysłów - podejmowanych przez D. Diderota, nie uwzględniali wypowiedzi Du Bosa zwracającego uwagę na historyczną względność pojęcia piękna i krytykującego przestarzałe konwencje poetyckie w ukazywaniu realnej rzeczywistości. Natomiast przez cieszący się wielkim uznaniem Lycee ou Cours de litte-rature ancienne et moderne J. F. Harpca odwoływali się polscy klasycy postanisławowscy do teorii estetycznych A. Hardy’ego, J. Chapelaina, G. Scu-dćry*ego, F. d’Aubignaca, R. Rapina i H. La M6-nardiere*a, wedle których: 1) istotą każdej sztuki, w tym również sztuki poetyckiej, jest przemyślana i zwarta doktryna, oparta na rygorystycznie przestrzeganych prawidłach i normach, determinujących doskonałość oraz piękno dzieła; 2) do najważniejszych zasad regulujących strukturę utworu literackiego należą: zasada prawdopodobieństwa, typowości, dobrego tonu (bienseances), cudowności, trzech jedności oraz czystości gatunkowej. Aksjomatami, które winny przeniknąć do świadomości każdego twórcy, są następujące, normatywne ustalenia: jedyną drogą do osiągnięcia doskonałości jest naśladowanie starożytnych, sztuka - to znaczy znajomość prawideł oraz rzemiosła literackiego — stoi wyżej niż wrodzone zdolności, twórczości poetyckiej muszą zawsze towarzyszyć cel moralny oraz względy utylitarne, ostatecznym kryterium prawdy i piękna jest rozum.

Przedstawiciele. Wśród autorów tworzących w kręgu oddziaływania klasycyzmu postanis-ławowskiego wyodrębnić można: 1) pisarzy, których cała w zasadzie twórczość podporządkowana jest rygorom klasycystycznej poetyki; absolutyzowali oni jej normy i zasady jako jedynie słuszne oraz programowo manifestowali swe przekonania estetyczno-literackie, nierzadko uzasadniając je teoretycznie. Należą do nich m. Izl: S. K. Potocki, L. Osiński, K. Koźmian, T. Mostowski, J. Kruszyń-