89058 SNV36593

KLASYCYZM POSTANISŁAWOWSKI 223

i gatunkach sięgano po kostium antyczny, aluzję historyczną i mitologiczną reminiscencję, aby za ich pomocą przekazać aktualne treści polityczne oraz proponowane wzory ideowo-moralne. Jednocześnie zaobserwować można wzmożoną twórczą aktywność klasyków w zakresie tych gatunków, w których „pisarze stanisławowscy nie dali doskonałych wzorów”, tzn. uroczystej ody, tragedii, epopei i poematu opisowego (por. ody Koź-miana, Wężyka, Morawskiego, Osińskiego, Barbarę Radziwiłłównę Felińskiego, Ziemiaństwo polskie Koźmiana). Jednak kanoniczna postać doktryny klasycystycznej zaczyna w czasach Księstwa tracić po raz pierwszy swą wewnętrzną spójność i jednoznaczność. Obok wzmagającej się ortodoksji przekonań estetyczno-literackich, sztywnego trzymania się reguł pojawiają się w klasycyzmie postanisławowskim tendencje do historycznego traktowania postaci i wydarzeń oraz wiernego odtwarzania realiów obyczajowych minionych epok, do bardziej swobodnego komponowania wypowiedzi poetyckiej, do uchylania zasad dobrego smaku i jedności tonu na rzecz psychicznego prawdopodobieństwa postaci, wreszcie zaś do bardziej wszechstronnego interpretowania kategorii cudowności i prawdopodobieństwa.

III - od 1814/1815 do r. 1830 r. Okres ten znamionuje się w dziejach polskiego klasycyzmu przejawami wzrastającego ekstremizmu pojęć i wyobrażeń estetyczno-literackich, jednocześnie zaś narastaniem wewnętrznych sprzeczności zarówno w płaszczyźnie ustaleń teoretycznych, jak i w twórczości głównych przedstawicieli kierunku. Jest to zarazem okres, w którym klasycyzm zaczął wyraźnie ustępować innym kierunkom. Na usztywnienie stanowiska znacznej części klasyków w tych latach złożyło się kilka powodów: wielostronne związki z kulturą i literaturą francuską umocnione dodatkowo świeżymi wpływami stylu empire, głęboko zakorzeniona niechęć do wszystkiego co niemieckie, w tym również do najnowszych osiągnięć niemieckiej myśli filozoficznej i estetycznej, obawa przed konsekwencjami politycznymi i społecznymi tych haseł, które głosiła młoda poezja romantyczna, oraz konieczność polaryzacji własnego programu w obliczu narastających wpływów nowych kierunków, wreszcie zaś przekonanie, iż propozycje romantyczne w zakresie tematyki, języka i odmiennego typu bohatera stanowią jaskrawe pogwałcenie narodowego charakteru polskiej poezji. Ortodoksja poglądów estetycznych części klasyków postanisławowskich rzutowała jednak me tylko na ich stosunek do romantyzmu, ak i do rodzimej tradycji literackiej. Dostrzec to można najwyraźniej w rosnącej ciągle niechęci do tych wartości artystycznych, które reprezentowała tzw. szkoła Naruszewicza. Równolegle wzmaga się wśród wyznawców poetyki klasycystycznej wyraźna wobec mej opozycja, wyrażająca się m. in.

w krytycznym stosunku do uznanych autorytetów literackich (Horacy i w ogóle wzory antyczne), w uznaniu trwałych wartości artystycznych dramaturgii Shakespeare’a i Schillera, w przychylnej ocenie młodej poezji romantycznej (F. Morawski, Klasycy i romantycy w dwóch listach wierszem). Przejawem narastających w klasycyzmie postanisławowskim sprzeczności jest rozbieżność między absolutyzowaniem w płaszczyźnie doktrynalnej takich pojęć, jak natura, prawda, piękno, a ich artystyczną konkretyzacją w twórczości poetyckiej, uwzględniającej coraz częściej historyczną odrębność oraz cywilizacyjną i narodową specyfikę przedstawianej rzeczywistości.

Do najważniejszych zjawisk literackich w 1. 1814/1815 —1830 należą: krytyka teatralna Towarzystwa Iksów (T. Mostowski, J. M. Fredro, J. Lipiński, J. I. Kossakowski, A. J. Czartoryski, M. Wirtemberska, Z. Zamoyska, J. Niemcewicz, J. Sierakowski, K. Koźmian, T. Matuszewicz, M. Wyszkowski, F. Morawski, L. i S. Platerowie), popularyzująca podstawowe założenia doktryny estetycznej klasyków, przy okazji zaś ożywiająca w ogóle życie literackie na terenie stolicy; bujny rozwój tragedii klasycystycznej (m. in. A. Chodkiewicza Wirginia i Teona, L. Kropińskiego Ludgarda, A. Hoffmanna Heligunda i Bolesław Śmiały, I. Humnickiego Żółkiewski pod Cecorą i Edyp, S. Starzyńskiego Matka rodu Dobratyńskich, F. Wężyka Gliński i Barbara Radziwiłłówna, J. M. Fredry Harold, Wanda i Dydona, E. Słowackiego Mendog, król litewski i Wanda), przestrzegającej na ogół trzech jedności oraz wymogów dobrego smaku i gustu, równocześnie jednak sięgającej w większości wypadków do przeszłości narodu; ożywiona działalność translatorska zorientowana głównie na twórczość dramatyczną francuskich klasyków XVn i XVIII w.; odejście w poezji okolicznościowej od aktualnych problemów żyda politycznego i społecznego kraju oraz stopniowy zanik twórczośd lirycznej w ogóle, ograniczającej się z reguły w tym czasie do bajek, wierszowanych pamfletów i poezji okolkznośdowo-to warzy skiej; rozwój i wysoka pozycja krasomówstwa, pielęgnowanego głównie na terenie TPN, uchylającego się jednak także — ze względu na cenzurę — od podejmowania publicznie ważnej tematyki; rozwój powieśd uprawianej m. in. również przez pisarzy sympatyzujących z doktryną estetyczno-łitera-cką klasycyzmu (L. Kropiński, J. Lipiński); nasilenie się, szczególnie po r. 1830, programowych wypowiedzi przedstawicieli poezji klasycystycznej. skierowanych przeciw romantyzmowi — zarówno w krytyce literackiej, jak i w twórczośd poetyckiej.

Klasycyzm X VIII-w leczny a posta-nisławo wski Niezależnie od ewidentnych zbie-żnośd miedzy obydwu fazami polskiego klasycyzmu klasycyzm postanisławowsic. zarówno w in-