54208 SNV36591

klasycyzm postanisławowski 221

ski, J. Przybylski, T. Matuszewicz, J. Tarnowski, A. Chodkiewicz, I. Humnicki; z teoretyków —

J.    Śniadecki. Wywodząc się z dwu kolejnych generacji — „kontynuatorów” oraz „wychowanków i spadkobierców” oświecenia stanisławowskiego (-♦ pisarze) — wspólnie reprezentowali oni ortodoksyjny czy wręcz dogmatyczny odłam wśród klasyków postanisławowskich; 2) pisarzy, którzy pozostając w kręgu oddziaływania poetyki klasy-cystycznej i według jej postulatów komponując swe utwory, usiłowali jednocześnie w praktyce literackiej i w wypowiedziach teoretycznych rozluźnić obowiązujące rygory, akceptując wartości tkwiące w poezji sentymentalnej, a potem nawet romantycznej. M. in. byli to: F. Morawski, F. Wężyk,

K.    Tymowski, A. J. Czartoryski, J. M. Fredro, M. Wyszkowski, B. Kiciński, R. Korsak, L. Kamiński, K. Tyminiecki. Niemal bez reszty należą oni do pokolenia ostatniego — „wychowanków i spadkobierców” — część zaś z nich reprezentuje liberalny odłam w Towarzystwie Iksów. Z teoretyków zaliczyć można do tej grupy E. Słowackiego; 3) pisarzy głównie starszego pokolenia — „kontynuatorów” — pozostających najczęściej na uboczu ówczesnych potyczek i sporów literackich, niemniej jednak nawiązujących w swej twórczości z lat 1800—1830 mniej lub bardziej konsekwentnie do podstawowych ideałów estetycznych klasycyzmu. Rygorów klasycystycznęj poetyki przestrzegał nawet J. Niemcewicz, pisząc tragedie: Kiejstut, Bohdan Chmielnicki i Zbigniew. Z pozostałych przedstawicieli tej grupy wymienić można D. Boóczę Tomaszewskiego, N. Muśnickiego; 4) pisarzy, którzy ze względu na całokształt swej twórczości przynależą do innych prądów literackich (sentymentalizm, rokoko), w wielu jednak utworach napisanych między r. 1800 a 1830 wchodzą w koneksję z poetyką klasycyzmu. Z pokolenia najstarszego — „kontynuatorów” — należą m. in. do tej grupy: J. P. Woronicz i J. Lipiński, z pokolenia „wychowanków i spadkobierców”: K Brodziński i A. Górecki, z pokolenia romantyków: M. Gosławski i K. Gaszyński

Dla postawy zdecydowanej większości klasyków znamienne było zaangażowanie społeczne i polityczne, aktywne współuczestniczenie w życiu publicznym kraju, świadomość, że kontynuują w swej twórczości literackiej i publicystycznej, a także jako urzędnicy państwowi stanisławowską tradycję patriotycznych wysiłków wokół dobrego urządzenia Rzeczypospolitej. Dopiero pod koniec L 20-tych postawa ta przerodziła się w lojalizm czy wręcz oportunizm polityczny. W porównaniu z przedstawicielami klasycyzmu XVHI-wiecznego klasycy postanisławowscy reprezentowali też znacznie większy rozrzut demograficzny (od r. 1749 — D. Bończa Tomaszewski do 1797 — J. Bryk* i¹ ryński)

Główne ośrodki. Główną ostoją klasycyzmu postanisławowskiego, u zn rn/em centrum ówczesnego życia litorackiego i umysłowego była Warszawa, której autorytet oraz zwierzchnią rolę zgodnie uznawała prowincja aż do momentu nasilenia się walki romantyków z klasykami. W stolicy poczęli gromadzić się na przełomie XVIII i XIX w. ci wszyscy, którzy wbrew tragedii rozbiorów postanowili dalej prowadzić walkę o zachowanie bytu narodowego Polski, przede wszystkim zaś wielowiekowej tradycji kulturowej i języka. W rezultacie ich starań powstało w r. 1800 -+ Towarzystwo Przyjaciół Nauk, w którym orientację klasycy-styczną reperezentowali: J. Albert rand i, S. Sołtyk, S. Trembecki, S. Staszic, J. P. Woronicz, J. Śniadecki, S. K. Potocki, A. Sapieha, T. Czacki, Począwszy od 1807 r. znajdują także klasycy na terenie Warszawy pole do działalności literackiej w -> salonach literackich. Okolicznością sprzyjającą popularyzacji doktryny było również objęcie w r. 1818 przez Osińskiego katedry literatury porównawczej na Uniwersytecie Warszawskim. Wykłady poe-ty-profesora cieszyły się dzięki jego zdolnościom krasomówczym ogromnym powodzeniem i stanowiły publiczną trybunę, z której skutecznie można było oddziaływać na społeczeństwo stolicy, utwierdzając w ten sposób i tak już uprzywilejowaną pozycję poezji klasycystycznęj powagą uczonego wywodu. Była wreszcie Warszawa głównym ośrodkiem poezji klasycystycznęj dzięki istniejącym na terenie stolicy — od r. 1815 stosunkowo licznym — czasopismom, które otwierały swe łamy dla utworów reprezentujących różne orientacje literackie, w tym także klasycystyczną. Podobną rolę grał również teatr stołeczny, pozostający od 1814 r. pod dyrekcją Osińskiego. Wprawdzie z tragedią klasycystyczną skutecznie rywalizowała na jego scenie -*• drama — główny cel napaści warszawskiego parnasu i Towarzystwa Iksów — niemniej jednak działalność teatru, dyskusje wokół jego repertuaru, inscenizacji poszczególnych sztuk czy nawet gry aktorskiej przyczyniły się bezpośrednio do powstania krytyki teatralnej, nie znanej de facto w epoce poprzedniej, a opartej na założeniach estetyczno-literackich klasycystycznęj doktryny, która w ten sposób zyskiwała jeszcze jedną okazję do oddziaływania na gusty i upodobania społeczeństwa.

Drugim co do znaczenia i prężności ośrodkiem klasycyzmu było Wilno, gdzie przedstawicielami prądu są profesorowie Uniwersytetu Wileńskiego (G. E. Groddeck, E. Słowacki), niektórzy członkowie Towarzystwa Szubrawców (bracia Śniadeccy, K. Kont rym, A. Marcinkowski, 1. Łagiewnicki) oraz nauczyciele licealni i poeci (L Szydłowski). Poza aulą uniwersytecką publiczną trybuną dla wyznawców poetyki klasy-cystycznej były czasopisma: „Gazeta Literacka” „Dziennik Wileński”, „Tygodnik Wileński”,