13966 SNV36594

Wfr

wmaBfsm. ^'...

224    (KLASYCYZM POSTANtSLAWOWSK.il - KOMEDIA

żnic między obydwu rodzajami „sztuk pięknych" w wielu ówczesnych poetykach; 5) odwoływanie się do wzorów ideowo-moralnych i politycznych znanych z historii i literatury starożytnego R/ymu, szukanie paraleli między jego dziejami a dziejami Polski, przy jednoczesnym przestrzeganiu norm literackich nic tyle pozostawionych przez antyk, ile przez francuski klasycyzm XVII-wieczny; 6) zwiększona częstotliwość wypowiedzi teorctyer-noliterackich o charakterze bądź programowym, bądź porządkujący m, różniących się wszakże dość często pod względem interpretacji generalnych założeń doktryny; 7) zmajoryzowanie klasycystycz-nego środowiska literackiego przez pisarzy pochodzenia szlacheckiego, reprezentujących wprawdzie pod względem profesjonalnym wysoki odsetek inteligencji zawodowej, ale należących równocześnie w większości wypadków do najwyższych warstw urzędniczych Księstwa Warszawskiego i Królestwa Kongresowego; 8) klasycyzm postani-sławowski, opierając się formalnie na tej samej co XVlll-wieczny doktrynie estetyczno-literacknj i filozoficznej, faktycznie nabierał nowych znaczeń społeczno-politycznych, ideowo-moralnych i kulturowych pod wpływem zasadniczo zmienionych warunków historycznych. Zmierzch klasycyzmu po upadku powstania listopadowego nie jest równoznaczny z jego całkowitym wyeliminowaniem z polskiego żyda literackiego. Liczne ślady poetyki klasycystycznej pojawiają się w twórczości najwybitniejszych nawet pisarzy romantycznych, ponadto zaś w wiele jeszcze lat po r. 1831 żyją i piszą tacy reprezentanci prądu, jak Kożmian (umiera w r. 1856), Osiński (umiera w r. 1838), Morawski (umiera w r. 1861) i Wężyk (umiera w r. 1862).

Lit: M. PitsaccyAski, Epitety w pokkkj poe^ft mej. 1916; $. Skibniewska. Z historii poetyki. ZeMndme i itftrp-nttnge 1 (I    i Ul {1$36) w)i«M Jfcmki rymor**rczq* Frmdss-

fca KM»wfi> DmodkowskMyo, .Prace Połomstycme", 1953, S. XI; Cł Ząomełski, Noresrorict-potto, „Roczniki Humanistyczne KUL", 1953, ł 1; A. Rnipianka, .Normy sty&łjicnw pofe&ogo Uasyeyrnw, far zbiorze;} Z historii i teorii titeromry. Proce poświecone V* M ifibjinnWown Kongresowi SinutAr w Sofii, red. K. Budzyk, 1963; R. Przybylski, Kle.Kjm, eryfi prwistwy knmrnc Kniitstwi Polskiepo, 19&3; P. Żbikowski KLeycyrm postawisiwo-«di Doktryn* ostetjysnoteifocfco. 19S4. Zob, taksę bibhogrmfiędo basb klasycyzm.

Piotr Żbikowski

ttrpreugi gcneialnuh założeń doktryny, jak i w dokonaniach poetyckich swych najwybitniejszych prredstawieieli, reprezentuje w stosunku do WlU-wicwncj weryi prądu postać mienioną, pod niektórymi zaś względami autonomiczną. Złożyło się na to kilka czynników: l) zastąpienie problemat) ki obyczajowej oraz tendencji dydak-tywno-morali/atorskich treściami politycznymi (głównie w l, 1800 —1815) i podporządkowanie im przede wszystkim funkcji agitacyjno-propagando-wg. Do męstwa, waleczności, rycerskich tradycji narodu odwołąjc się nawet bąjka (Morawski. Koź-tnian, Niemcewicz.), zanikają zaś stopniowo takie gatunki, jak satyra obyczajowa, komedia. Uszlachetnia się natomiast panegiryk. komponowany z reguły ku czci wybitnych mężów stanu, postaci historycznych i bohaterów narodowych, Potężnieje także nurt poezji okolicznościowej, sięgającej najczęściej po oparty na prowidencjalizmie koncept historiozoficzny, który miał służyć zlokalizowaniu przyszłego państwa polskiego na mapie Europy i określeniu jego kształtu prawno-ustrojowego. Równocześnie jednak klasycyzm postanisła-wowski znamionuje rezygnacja z problematyki społecznej, akcenty zaś radykalne, tak często występujące w epoce minionej, ustępują miejsca tendencjom zachowawczym, w 1. 1826—1830 wręcz wstecznym; 2) ciasny normatywizm, a nawet orto-doksyjność przekonań i wyobrażeń estetyczno-li-terackich. aktywizujące się szczególnie w stosunku do liryki wysokiej i tragedii. Zagadnienia czystości poszczególnych gatunków i rodzajów literackich oraz czystości i poprawności języka poetyckiego znajdują się w centrum zainteresowań ówczesnych prawodawców klasycystycznej doktryny; niektórzy przejawiają niechęć wobec innych prądów literackich. Równocześnie poszukiwanie ze strony liberalnie nastawionego odłamu klasyków rozwiązań kompromisowych i ich tolerancja w stosunku do poetyki sentymentalizmu, a później romantyzmu przyczyniają się do rozbicia jedności i zwartości prądu; 3) modyfikowanie w praktyce poetyckiej najbardziej nawet ortodoksyjnych klasyków podstawowego założenia epistemologicznego doktryny o uniwersalnym i niezmiennym charakterze prawd wyrażających naturę człowieka oraz otaczającej go rzeczywistości — przez akcentowanie cywilizacyjnej, kulturowej i obyczajowej odrębności własnego narodu (Koimian. Ziemiaiistwt) polskie; Swiderski, Pustelnik narodowy: Feliński, Barbara Radziwiłłówna: Humnicki, Żółkiewski pod Cecorą); 4) wzrost roli i znaczenia wymowy (politycznej w l 1806—1815, okolicznościowej w 1. 1815—1830), uprawianej na podstawie teorii retorycznej antyku, silnie oddziałującej na leksykę, składnię i konstrukcję wypowiedzi poetyckich, stawianej zaś przez klasyków postanisławowskkh na równi z poezją i ocenianej wedle podobnych kry teriów, mimo jednoczesnego akcentowania ró

KOMEDIA

Terminologia. Akcentowane przez oświeconych teoretyków i twórców komedii przeświadczenie o ustanawianiu „początkowego” ogniwa rozwoju tego gatunku w Polsce łączyło się z intencją zespolenia nazwy „komedia” z utworami realizującymi reguły klasycystyczne i wyraźnie różniącymi się od -* tragedii; dyktowane też było chęcią odcięcia się od dotychczasowej praktyki stosowa-