12370 skanuj0120 (19)

wszystkie dzieci z cięższą postacią zaburzeń motorycznych (tzw. debilizmcm ruchowym) miały zaburzenia mowy. Interesujący nas tutaj związek sfery ruchowej ze stanem mowy u dzieci został udokumentowany też szeregiem wcześniejszych prac w latach 1935—1943². Badania w tej dziedzinie są prowadzone nadal [66, 521—522].

Jeśli chodzi o sprawność motoryczną ruchomych narządów mowy, H. Wcstlake skonstruował w 1951 roku „test do badania funkcji mięśni ust dzieci z porażeniem mózgu” [165]. Test ten zawiera 10 elementarnych poleceń odnoszących się do ruchów języka, warg, szczęki dolnej oraz procesu oddychania.

W niniejszym artykule przytaczam zestawy' ćwiczeń, które mają służyć do usprawnienia niektórych narządów aparatu artykulacyjnego. W polskiej literaturze logopedycznej znaleźć można nadzwyczaj skąpe informacjiTna ten temat, jedynie wydany niedawno Zarys logopedii j. Styczck przynosi większą ilość ćwiczeń [175]. Obok tego opracowania należy jeszcze wymienić J. Tronczyńskiej Leczenie foniatryczne rozszczepów podniebienia, gdzie podano także ćwiczenia warg, języka, miękkiego podniebienia i podstawy języka [184]. W dostępnych mi obcych opracowaniach najbardziej szczegółowe informacje znajdują się u M. Chwatcewa [22]. Z tego też opracowania korzystam najwięcej.

Wiadomości o mięśniach języka i warg orazbudowic anatomicznej narządów mowy znaleźć można w nowszych podręcznikach fonetyki, tj. w Wymowie polskiej i w Opisie fonetycznym języka polskiego B. Wierzchowskiej [194, 195]. Bardziej szczegółowe wiadomości podają podręczniki anatomii oraz prace specjalistyczne [98a; 142a; 156].

Zestaw ćwiczeń Szczęka dolna

Zakres ruchów szczęki dolnej jest ograniczony, toteż i zestaw ćwiczeń jest tu stosunkowo niewielki. W procesie artykulacji żuchwa wykonuje w zasadzie jednorodne ruchy polegające na większym lub mniejszym jej opuszczaniu i unoszeniu. Ruchów tych dotyczą w poniższym rejestrze dwa pierwsze ćwiczenia. Repertuar ćwiczeń jest jednak bardziej urozmaicony, gdyż ich celem jest nie tylko ćwiczenie układów właściwych dla artykulacji poszczególnych dźwięków, lecz również usprawnienie ogólnej motoryki narządu, co jest szczególnie ważne w przypadkach upośledzenia ruchomego, w dysartrii itp.

Cwkttoi*:

1.    Opuszczanie i unoszenie s?c?ęii dolnej. Ćwiczenie powtarza się kilkakrotnie przy napiętych mięśniach, ruchy są rytmiczne i płynne. W pozycji uniesionej (górnej) szpara ust jest zamknięta, zęby zbliżone, w pozycji opuszczonej (skrajnej dolnej) wargi rozciągnięte — szpan ust w kształcie pionowej elipsy. Język podczas wykonywania ćwiczenia leży nieruchomo na dnie jamy ustnej, a wargi nic wykonują samodzielnych ruchów.

2.    Opuszczanie szczęki dolnej z wyraźnym zaznaczeniem dwu faz przy otwieraniu: a) ruch od zamknięcia do pozycji umiarkowanej otwarcia i b) pogłębienie otwarcia (szczęka dolna zajmuje skrajną, niską pozycję).

3.    Opuszczanie i unoszenie szczęki dolnej przy zamkniętych wargach. W pozycji uniesionej (górnej), zęby zaciśnięte.

4.    Ruchy żucia z. równoczesnymi pełnymi ruchami warg i policzków charakterystycznymi ci/a tej czynności. Szczęka tiulu.i wykonuje ruchy równo w linii pionowej, jak w obu poprzednich ćwiczeniach, co i w linii poziomej (ruchy boczne); szpara ustna zamknięta.

5.    Przy otwartych wargach ruchy szczęki dolnej do skrajnej pozycji przedniej i powrót do pozycji spoczynkowej. Stopień wysunięcia szczęki można kontrolować wg ułJadu siekaczy dolnych i górnych:.przy wysuniętej szczęce dolnej tworzy się rodzaj progenii.

6.    To samo ćwiczenie wykonuje się przy zamkniętych wargach, które nie wykonują przy tym samodzielnych ruchów.

7.    Ruchy szczęki dolnej ze skrajnego położenia prawego do skrajnego lewego, bez. zaznaczania pozycji środkowej (neutralnej). Wargi początkowo rozchylone, następnie zamknięte.

8.    Ruchy szczęk; dolnej w prawo i w lewo z wyraźnym zaznaczeniem pozycji środkowej (ćwiczenie wykonuje się na 4 takty: 1—wychylenie w prawo, 2 —powrót do pozycji środkowej, 3 — wychylenie w lewo, 4 — powrót do pozycji środkowej). Ćwiczenie winno być wykonane najpierw przy rozchylonych, a następnie przy zamkniętych wargach.

9.    Ostatnie ćwiczenie zawiera elementy dwu poprzednich, piątego i siódmego. Wykonuje się jo na 6 taktów: — 1 poziomy ruch szczęki w prawo, 2 — powrót do pozycji środkowej, 3 — w> sunięcie szczęki do przodu, 4—powrót do pozycji neutralnej, 5 — ruch w lewo, 6 — powrót do pozycji środkowej. Wyraźnie zaznacza się poszczególne ruchy szczęki, początkowo tempo ćwiczenia jest wolne, następnie coraz szybsze.

Wargi

W procesie mówienia ruchy warg są bardziej różnorodne od ruchów szczęki dolnej, dlatego i ćwiczenia muszą być bardziej rozbudowane. Muszą one uwzględniać synchroniczne rucliy i układy obu warg oraz samodzielne mchy wargi dolnej lub górnej. Ćwiczenia warg, podobnie jak ćwiczenia szczęki dolnej, wpływają korzystnie na podwyższenie wyrazistości mówienia, są przeto wykorzystywane również w procesie usprawniania techniki mówienia [104]. Ponieważ wargi stanowią przedłużenie policzków, jest rzeczą zrozumiałą, że niektóre ćwiczenia tego narządu wpływają dodatnio na muskulaturę policzków, a także na muskulaturę mimiczną w ogóle.

281